Sauna i jej wpływ na organizm

Jedna z teorii hartowania organizmu mówi, że hartować powinno się zimnem w zimie, a gorącem w lecie. Tym razem przyjrzymy się wpływie gorącego powietrza na organizm człowieka.

Hartowanie organizmu za pomocą wysokich temperatur można uzyskać wykorzystując zabiegi odnowy biologicznej poprzez kąpiele powietrzne w gorących pomieszczeniach. Takie nagrzewanie całkowite można wykonać w różnego rodzaju saunach.

Reakcje naszego organizmu na wysokie temperatury

Działając na duże powierzchnie ciała wysokimi temperaturami pobudza się następujące reakcje organizmu:

• Reakcja naczyń krwionośnych – pod wpływem ciepła naczynia krwionośne powierzchowne skóry ulegają rozszerzeniu wraz z naczyniami śledziony, nerek i mózgu, podczas gdy duże pnie naczyniowe w obrębie jamy brzusznej i klatki piersiowej ulegają zwężeniu. Pod wpływem zimna jest odwrotnie.

• Reakcja termiczna – związana jest z wydzielaniem potu, a wraz z nim wydalana jest z organizmu woda, chlorek sodu i inne minerały.

• Reakcja układu sercowo-naczyniowego następuje w formie naprzemiennych skurczów i rozkurczów naczyń krwionośnych, co poprawia ich elastyczność i powoduje lepsze dokrwienie poszczególnych narządów. Dodatkowo wzrost temperatury organizmu o 1 st. C powoduje przyspieszenie akcji serca o 20 uderzeń na minutę.

• Reakcja układu oddechowego związana jest ze zwiększoną wentylacją płuc poprzez przyspieszenie i pogłębienie oddechu.

• Następuje zmniejszenie napięcia mięśniowego, zwiększa się elastyczność włókien mięśniowych, co skutkuje poprawą zakresu ruchomości oraz zmniejszeniem dolegliwości bólowych.

• Wzrost przemiany materii o około 13% w przypadku wzrostu temperatury ciała o każdy 1 st. C.

• Obniża się pobudliwość nerwowa i wrażliwość receptorowa.

Przeciwwskazania do zabiegów termoterapii

Z uwagi na tak dużą reakcję organizmu na zastosowanie ciepła istnieje wiele wskazań do stosowania zabiegów termoterapii miejscowej i ogólnej, ale jednocześnie istnieje bardzo dużo przeciwwskazań. Są to między innymi:

• nadwrażliwość na bodźce termiczne,
• gruźlica,
• choroby nowotworowe,
• klaustrofobia,
• choroba Reynauda,
• krioglobulinemia,
• hemoglobinuria,
• ropne zmiany skórne,
• choroby ośrodkowego układu nerwowego,
• choroby serca,
• miażdżyca,
• zaburzenia czucia,
• choroby tarczycy,
• neuropatie, a także stany wyniszczenia organizmu.

Sauna

Sauna jest to najlepiej opracowany i zbadany zabieg ciepłolecznictwa, który poddaje treningowi mechanizm termoregulacji ustroju. Jest to starożytna forma leczenia ciepłem praktykowana na całym świecie. Wyróżnia się kilka odmian sauny.

Najpopularniejszą jest sauna sucha (fińska), a w następnej kolejności sauna parowa (rzymska). Coraz bardziej popularna staje się także sauna na podczerwień. Ostateczne działanie każdej z nich jest podobne – zwiększa się temperatura wewnętrzna i zewnętrzna organizmu. Jednak z uwagi na to, że różnią się między sobą przede wszystkim temperaturą panującą wewnątrz pomieszczenia i wilgotnością, odpowiedź organizmu jest nieco inna na działania każdej z nich.

Podczas zabiegu dochodzi do wzrostu temperatury wewnętrznej ciała od 38 st. C do 39 st. C, co prowadzi do przegrzania organizmu. Taki stan może się utrzymywać nawet do półtorej godziny, jeżeli nie zostanie przeprowadzane ochładzanie. Odpowiedź organizmu na bodziec termiczny przebiega dwufazowo.

Etapy saunowania

Pierwsza faza polega na wydalaniu nadmiaru ciepła poprzez zwiększony przepływ skórny, rozszerzone naczynia krwionośne i obfite pocenie. Reakcja ta utrzymywana jest przez cały czas pobytu w saunie.

Faza druga natomiast to ogólne przegrzanie organizmu, podczas którego dochodzi do przesunięcia równowagi kwasowo-zasadowej w kierunku kwasicy. Następuje wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca oraz częstości oddechów. Wraz z potem organizm wydala sód, potas, żelazo, magnez, amoniak i mocznik. Należy zaznaczyć, że po ukończeniu zabiegu niewskazane jest dalsze pocenie, dlatego zawsze należy schłodzić organizm.

Po zabiegach schładzania temperatura organizmu dość szybko wraca do normy. Aby maksymalnie wzmocnić zdrowotne działanie sauny, należy pamiętać o zasadzie zmiennych kąpieli – gorących i zimnych.

SAUNA SUCHA (fińska)

Sauna sucha to najbardziej rozpowszechniona forma kąpieli gorących. Charakteryzuje się bardzo wysoką temperaturą oraz niską wilgotnością. Pomieszczenie sauny rozgrzewane jest do około 95 st. C. Wilgotność powietrza jest bardzo niska i wynosi około 10%. W zależności od poziomu ławek wraz z wysokością temperatura powietrza rośnie, a wilgotność maleje. I tak przy podłodze temperatura wynosi około 40 st. C, a wilgotność 20-60%, zaś pod sufitem temperatura osiąga 80-110 st. C, a wilgotność zaledwie 2-5%.

Dodatkowy efekt cieplny uzyskuje się za pomocą polewania wodą tzw. ogniska sauny, gdzie znajdują się rozgrzane kamienie. Polewanie to powoduje uderzenie pary wodnej i tymczasowy szybki wzrost wilgotności powietrza.

Na skutek przegrzania w saunie fińskiej dochodzi do intensywnego pocenia się, którego wydzielanie wynosi około 20-30g potu na minutę, z czego odparowaniu ulega około 10g. Oznacza to, że po trzech wejściach do sauny utrata wody wynosi pół litra, a nawet może sięgać do jednego litra. Podczas intensywnego pocenia woda z przestrzeni międzykomórkowej przesuwa się do krwi. Z tego powodu w trakcie trwania zabiegu ogrzewania jak i ochładzania nie powinno się przyjmować żadnych płynów.

Etap nagrzewania

Metodyka całej kąpieli w saunie obejmuje fazy ogrzewania i ochładzania, z czego każda z nich może trwać od 5 do maksymalnie 12 minut. Zazwyczaj cały cykl powtarza się 2-3 razy. W trakcie fazy nagrzewania osoba korzystająca z sauny przenosi się stopniowo na wyższe poziomy, przy czym na najwyższym podeście nie powinno się przebywać dłuższego okresu czasu niż 2-3 minuty.

Etap ochładzania

Po fazie nagrzewania, następuje faza ochładzania, która również powinna być całkowita, lecz niezbyt gwałtowna. Najpopularniejszymi sposobami oziębiania jest polewanie, natrysk lub zanurzanie się w basenie z zimną wodą. Po ochłodzeniu powinno się ogrzać stopy i dokładnie osuszyć ciało, a następnie chwilę odpocząć. Odpoczynek powinien trwać podobny okres czasu co faza ogrzewania. Następnie można ponowić cykl. Po zakończeniu całego zabiegu stosuje się chłodną kąpiel i wskazany jest półgodzinny wypoczynek oraz uzupełnienie płynów.

Zabiegi sauny stosuje się raz w tygodniu. W wyjątkowych przypadkach maksymalnie 3 razy w tygodniu.

Sauna parowa (łaźnia rzymska)

Kąpiel w łaźni parowej doskonale relaksuje ciało, podobnie jak sauna sucha, jednak klimat łaźni parowej jest całkowicie inny. Jest przede wszystkim znacznie wilgotniejszy i mniej gorący. Kąpiele w łaźni parowej charakteryzują się dużą zawartością gorącej pary wodnej w powietrzu. Wilgotność wewnątrz pomieszczenia wynosi nawet 95-100%, natomiast temperatura jest znacznie niższa, niż w saunie suchej i wynosi ok 43-55 st. C, jednak z uwagi na wysoką wilgotność, temperatura odczuwalna jest wyższa.

Z sauny parowej mogą korzystać jedynie osoby zdrowe (z nielicznymi wyjątkami), ponieważ występuje tu znacznie większe obciążenie układu krążenia i oddechowego. Ma to związek z utrudnionym poceniem się i odparowywaniem potu z powodu dużej wilgotności w powietrzu.

Zabiegi łaźni parowej sprowadzają się zasadniczo do oczyszczenia organizmu, wzmocnienia systemu odpornościowego oraz intensyfikacji wypoczynku. Gorąca para wodna jest szczególnie korzystna w przypadku przewlekłych chorób dróg oddechowych i reumatycznych. Pozytywnie wpływa na skórę, odmładza ją, wygładza i oczyszcza.

Sauna na podczerwień (IR)

Jest to innowacyjna metoda fizykalna stosowana w krajach Europy. W Polsce cieszy się coraz większą popularnością, mimo że wciąż jest to metoda nowa i mało rozpowszechniona.

Wygląd kabiny sauny IR praktycznie niczym się nie różni od sauny suchej. Jedyny wyjątek stanowi rodzaj emitorów energii cieplnej. Promieniowanie podczerwone z uwagi na swoje właściwości fizyczne nazywane jest promieniowaniem cieplnym. Oddziaływanie promieniowania na organizm określa zjawisko konwersji. Promieniowanie IR rozchodzi się w postaci fali elektromagnetycznej, a następnie po absorbcji przez tkanki, przemienia się w energię cieplną. Warto zaznaczyć, iż 80% energii promieniowania IR przechodzi w głąb ciała, natomiast jedynie 20% ogrzewa powietrze.

Maksymalna temperatura osiągana wewnątrz sauny wynosi 70 st. C, chociaż zwykle wynosi około 37-54 st. C, dlatego też sauna podczerwona nazywana jest niskotemperaturową. Wilgotność w kabinie wynosi około 2-5%.
Kąpiel w saunie podczerwonej jest zabiegiem hipertermalnym oddziałującym na cały organizm. Temperatura skóry wzrasta o 2,6 st. C podczas zabiegu w 40 st. C, natomiast w temperaturze 70 st. C wzrasta aż o 9,1 st. C. Temperatura wewnętrzna organizmu rośnie o 1-1,1 st. C.

Odpowiedź organizmu jest zatem identyczna jak w przypadku wyżej wymienionych zabiegów termalnych, ponieważ pobudzane są te same procesy eliminacji ciepła, jednak mają one nieco łagodniejszą formę.
Sauna IR zmniejsza pobudliwość układu współczulnego, przez co następuje uczucie senności, odprężenia, redukcja stresu i zmęczenia. Następuje stymulacja układu odpornościowego i rewitalizacja komórek skóry. Wzrasta również tempo procesów metabolicznych, dochodzi do redukcji tkanki tłuszczowej i cellulitu.

Sauna infrared może mieć szerszą grupę odbiorców z uwagi na niższy zakres ciepła, który jest bezpieczniejszy dla osób z czynnikami ryzyka układu sercowo-naczyniowego. Ponadto niższa wilgotność powietrza sprawia, że łatwiej się oddycha. Obciążenie organizmu w saunie podczerwonej jest zatem znacznie mniejsze, dzięki czemu czas przebywania w środku kabiny może się wydłużyć do 30 minut.

Po zabiegu wskazany jest 15 minutowy odpoczynek. Z zabiegów sauny na podczerwień można korzystać 2-5 razy w tygodniu, przy czym nie częściej niż 2 razy w ciągu dnia.

Podsumowanie

Niezależnie od rodzaju sauny każda z nich wpływa na następujące systemy: sercowo-naczyniowy, hormonalny, nerwowy i wydalniczy. Dzięki współpracy tych systemów, jak również innych narządów, sauna ma pozytywny wpływ na cały organizm.

Hartowanie organizmu za pomocą zabiegów w saunie polega na podniesieniu ciepłoty ciała nawet o 2-3 st. C, czego nie lubią wirusy i chorobotwórcze bakterie. Fizjologicznie organizm sam radzi sobie z wirusami poprzez gorączkę, czyli podwyższenie wewnętrznej temperatury ciała. Za pomocą sauny można osiągnąć podobny efekt. Wysoka temperatura pobudza krążenie krwi i oczyszczanie organizmu z toksyn, które są usuwane wraz potem. Im mniej toksyn znajduje się w organizmie, tym sprawniejszy jest układ odpornościowy.

W wyniku utraty z organizmu wody w postaci potu krew człowieka gęstnieje, co wraz z wysoką temperaturą wzmaga produkcję przeciwciał odpornościowych. Gorące otoczenie stymuluje przyspieszenie oddechu, a tym samym lepsze dotlenienie organizmu. Ponadto serce zaczyna przyspieszać, aby móc szybciej przetransportować dotlenioną i zgęstniałą krew do każdej komórki ciała.

W efekcie organizm ma większe zasoby energii do obrony przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Osoby regularnie korzystające z sauny dużo rzadziej chorują, szczególnie na grypę czy przeziębienie. Należy pamiętać, że sauna to doskonały element profilaktyki, jednakże nie należy z niej korzystać w okresie osłabienia czy infekcji.

Tekst Katarzyna Proficz (fizjoterapeutka, studentka osteopatii)
Artykuł pochodzi z nr 6 MAGAZYN FIZJOMED , wyd. Fundacja FIZJOMED

Piśmiennictwo:

1. Cichoń D., D. I. S. J., 2010. Wybrane zagadnienia z termoterapii. Jelenia Góra: Kolegium Karkonoskie.
2. Ciechanowska K., W.-R. M. S. J. B. I. R. A. T. K. Z. W., 2014. Metody odnowy biologicznej w sporcie. Journal of Health Science, 4(7), s. 241-252.
3. Dymarek R., P. K. P. J. S. L. T. J., 2010. Sauna na podczerwień – nowoczesna metoda stosowana w medycynie fizykalnej. Rehabilitacja w praktyce, Issue 1, s. 51-56.
4. Kwaśniewska-Błaszczyk, M., 1964. Wpływ sauny fińskiej na ustrój ludzki. Poznań, I Krakowe Sympozjum Biometeorologii Sportu.
5. Mika, T., 1996. Leczenie ciepłem i zimnem. W: Fizykoterapia. II red. Warszawa: PZWL, s. 21-48.
6. Pilch W., S. Z. P. T. P. P. C. T. W. S. T. Ł., 2014. Comparison of physiological reactions and physiological strain in healthy men under heat stress in dry and steam heat saunas. Biology of Sport, 31(2), s. 145-149.
7. Prystupa T., R. A. L. W., 2010. Wpływ przegrzania termicznego i ochłodzenia na zmiany wybranych wskaźników fizjologicznych u mężczyzn. Педагогіка, психологія та медико-біологічні, Issue 1,
8. Straburzyńska-Lupa A., S. G., 2003. W: Fizykoterapia. III red. Warszawa: PZWL, s. 687-699.
9. Szyguła, Z., 1995. Wszytsko o saunie: wpływ na organizm i wydolność sportowa. Sport Wyczynowy, Issue 5-6, s. 53-63.
10. Żyżniewska-Banaszak E., M. H. C. P., 2010. Fizjoterapia i odnowa biologiczna-czy dla wszytskich?. Annales Academiae Medicae Stetinesis, 56(3), s. 113-120.
11. Odporność organizmu, http://leczeniepro.pl/odpornosc-organizmu