Światowy Dzień Wcześniaka
Światowy Dzień Wcześniaka to święto obchodzone 17 listopada każdego roku na całym świecie. W tym roku mija 10 lat odkąd dzięki inicjatywie Fundacji Wcześniak obchodzimy to święto w Polsce. Suche fakty mówią: co 10 dziecko urodzone w Europie to wcześniak!
Ideą tego święta jest zwiększenie świadomości o problemach przedwcześnie urodzonych dzieci. To dzień solidarności z małymi wojownikami i ich rodzinami, to także święto wszystkich oddziałów neonatologicznych i ich pracowników, którzy każdego dnia toczą walkę o życie i zdrowie swoich małych pacjentów.
Symbolem Światowego Dnia Wcześniaka jest kolor fioletowy. To tego dnia w geście solidarności z wcześniakami najważniejsze budynki na całym świecie zostaną podświetlone na fioletowo, zaczynając od szpitali z oddziałami neonatologicznymi, przez urzędy, uniwersytety, obiekty kulturalne kończąc na najsłynniejszych miejscach i budynkach na świecie np. wodospad Niagara czy Empire State Building w Nowym Jorku. Drugi symbol tego święta to „socks line”. Jest to ekspozycja 10 par dziecięcych skarpetek, wśród których jedna najmniejsza, fioletowa para symbolizuje wcześniaka.
Wcześniak od którego tygodnia?
Poznajmy w takim razie kim jest wcześniak. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest to noworodek urodzony po 22 tygodniu ciąży a przed ukończeniem 37 tygodnia. Dziecko urodzone przedwcześnie jest wymagającym pacjentem, wymaga szczególnej opieki medycznej i troski. Poród przedwczesny jest dużą traumą i niebezpieczeństwem dla dziecka.
To właśnie między 24 a 40 tygodniem życia płodowego mózg dziecka jest w intensywnej fazie rozwoju. Problemy wcześniaków wynikają z niedojrzałości wielu narządów i układów jak i zza dużej ilości bodźców, które dostały po urodzeniu w warunkach szpitalnych. Dlatego budujemy indywidualne strategie dla każdego wcześniaka w domu aby wspierać jego kompetencje, potrzeby i pomóc w jego konkretnych problemach.
Pierwsze dni życia wcześniaka w domu
Podstawą opieki nad wcześniakiem w domu jest „handling”. Są to techniki pielęgnacji, opieki i wspierania rozwoju wcześniaków i niemowląt oparte na metodzie neurorozwojowej NDT-Bobath. To jak nosimy, układamy, przewijamy, bawimy się, kąpiemy ma bardzo istotny wpływ na rozwój ruchowy, poznawczy i emocjonalny dziecka.
Przyjazna pielęgnacja pomaga w naturalny sposób odnaleźć się wcześniakowi w nowym środowisku domowym, a także wzmacnia kompetencje i poczucie bezpieczeństwa rodziców. Więcej o pielęgnacji znajdziecie Państwo w publikacji naszej specjalistki Ani Borowieckiej.
Nasza wczesna interwencja jest ukierunkowana i skoncentrowana na domu i na rodzinie. Jako terapeuta nie skupiam się tylko na terapii, ale dbam także o to aby stworzyć dziecku takie warunki w domu aby miało możliwość zaprezentować swoje najlepsze możliwości motoryczne i sensoryczne, umożliwić osiąganie sukcesów.
Dzięki prawidłowemu pozycjonowaniu umożliwiamy dziecku dotykanie własnego ciała, wkładanie ich do buzi, a w dalszym rozwoju zabawę swoimi rączkami, i wyciąganie ich w kierunku zabawki. Układ nerwowy uczy się i zapamiętuje tylko jeśli ruch jest inicjowany przez dziecko. To zabawa jest podstawą rozwoju dziecka. Dalego pamiętajmy aby zabawki zawsze dobierać adekwatnie do potrzeb, możliwości i rozwoju motorycznego, sensorycznego i poznawczego dziecka.
Relacja rodzic-dziecko ze wsparciem terapeuty
Rodzic jest naszym partnerem, słuchamy jego lęków i problemów. Naszym celem jest zredukowanie stresu rodziców, wspieranie kompetencji rodzicielskich, wspieranie interakcji rodzic-dziecko. Tworzymy program pielęgnacji i zabawy, aby rodzic wspomagał rozwój dziecka i jednocześnie kontynuował elementy terapii w domu w formie zabawy. Badania pokazują że to właśnie wspieranie rodziców i ukierunkowanie na środowisko domowe daje lepsze efekty niż samo skupianie się tylko i wyłącznie na terapii w gabinecie.
Przestrzeń dziecka urodzonego przedwcześnie
Z doświadczenia wiem, że rodzice przygotowując się na przyjście swojego potomstwa chcą zapewnić mu wszystko co jest tylko możliwe. Od najbardziej podstawowych popularnych gadżetów po zabawki pełniące funkcję usypiaczy, odwracających uwagę grających pluszaków, książeczek, samochodzików i innych. Te wszystkie „szumisie” są rozpraszające dla niemowląt urodzonych o czasie, pomyślmy w takim razie jak mogą oddziaływać na dziecko, które urodziło się przedwcześnie.
Wcześniaki charakteryzuje bardzo duży niepokój, stres emocjonalny, który spowodowany został przedwczesnym porodem ale także ograniczonym kontaktem z najbliższymi – rodzicami. Dlatego musimy pamiętać aby ograniczać w domu niepotrzebne bodźce, zmniejszać ich natężenie. Wiemy z obserwacji i badań naukowych że to właśnie miedzy innymi nadmiar bodźców może powodować u wcześniaków niepokój, wycofanie i stres. A ten ostatni niszczy komórki nerwowe. Zestresowany mózg się nie uczy, nie będzie w stanie funkcjonalnie odtworzyć aktywności zaproponowanych w domu czy na terapii.
Naszą rolą jest zredukowanie tego stresu poprzez odpowiednią modyfikację środowiska domowego, dostarczanie różnorodnych ale nie nadmiernych wrażeń. Co jest najważniejsze w pierwszych dniach życia wcześniaka w domu? Wielowymiarowy spokój. Obniżamy poziom hałasu, redukujemy kolory, zmniejszamy natężenie światła, białe światło zamieniamy na punktowe, żółte, które wycisza pobudzenie układu nerwowego. Zamieniamy bujające, wibrujące, grające leżaczki na przytulanie, kołysanie na rękach i kolanach rodziców.
Jako terapeuci musimy wspierać ich procesy autoregulacji, uczymy rodziców strategii wyciszania układu nerwowego dziecka. To właśnie tego dzieci urodzone przedwcześnie potrzebują najbardziej. Bliskości rodziców, a także poczucia bezpieczeństwa.
Należy pamiętać, że każda zabawka jest dostosowana do wieku i potencjalnych możliwości motorycznych, sensorycznych dziecka. Aby dokonać odpowiedniego wyboru warto obserwować dziecko, podążać za nim. Bezwzględnie jednak, jako terapeuta mogę zagwarantować, że w pierwszych miesiącach życia dziecko potrzebuje opiekunów – i to oni, ich oczy, usta, dłonie, głos mogą dawać większe efekty rozwojowe dziecku niż karuzela z dźwiękiem nad łóżeczkiem.
Czy każdy wcześniak wymaga rehabilitacji?
Nie wszystkie dzieci urodzone przedwcześnie wymagają rehabilitacji. Warto o tym pamiętać, że nie rehabilituje się dziecka „na wszelki wypadek” ale wtedy kiedy faktycznie potrzebuje ono takiego rodzaju wsparcia. O tyle o ile rehabilitacja jest indywidualnym wskazaniem do dalszego wspierania rozwoju, o tyle każde dziecko przedwcześnie urodzone wymaga wczesnej stymulacji i opieki rozwojowej.
Tym wsparciem na początku jest na pewno „handling” czyli wspomniane wcześniej techniki codziennej pielęgnacji i opieki, których uczymy rodziców. Warto zauważyć, że regularna terapia dziecka, a opieka i stymulacja rozwoju psychoruchowego wspierająca prawidłowe wzorce ruchowe to dwie różne kwestie. Intensywność, częstotliwość a także charakter stymulacji zależy od stanu, rzeczywistych potrzeb dziecka i etapu jego rozwoju.
Istotne jest więc obserwowanie dziecka i podążanie za nim, zrozumienie, że każde dziecko rozwija się we własnym, indywidualnym tempie. Usilne dążenie do „odhaczania” na mapie rozwojowej kolejnych etapów może prowadzić do obciążenia malucha kolejnym (niepotrzebnym) stresem, co może mieć przełożenie na rozwoju emocjonalnym a także ruchowym.
Musimy pamiętać że wcześniaki z racji przedwczesnego porodu doświadczają wielu traumatycznych doświadczeń związanych z hospitalizacją, ograniczonym kontaktem z bliskimi – rodzicami. Są to doświadczenia, których dzieci urodzone o czasie nie doznają. Dlatego ważna jest spokojna, stała obserwacja i wspieranie parametrów rozwojowych dziecka oraz współpraca w zespole medycznym (neonatolog, neurolog, fizjoterapeuta, neurologopeda, pedagog i psycholog).
Dzięki temu możemy ocenić czy obserwowane problemy rozwojowe dziecka są tylko chwilowe i dziecko będzie potrzebowało wsparcia krótkotrwałego czy są to poważne zaburzenia spowodowane uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego wymagające długotrwałej terapii.
Tekst przygotowany z okazji Światowego Dnia Wcześniaka.
