Wcześniak czyli każdy tydzień na wagę złota

Co warto wiedzieć o wcześniakach

Każdy tydzień w brzuchu mamy jest na wagę złota

Ciąża fizjologicznie trwa 281 dni czyli 40 tygodni licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Ten czas jest potrzebny, aby płód osiągnął pełną dojrzałość. Tymczasem 7 na 100 dzieci rodzi się przedwcześnie, czyli przed 37 tygodniem ciąży. Aktualna granica przeżywalności wcześniaków to 23 tydzień. Przeżywalność dzieci urodzonych po skończonym 23 tygodniu ciąży wzrosła na przestrzeni czasu z 20% do 60%.

Niewątpliwym sukcesem ostatnich lat jest postęp jaki ma miejsce w opiece neonatologicznej. Dzięki niemu wiele noworodków urodzonych przedwcześnie ma większą szansę na przeżycie. Z pomocą przychodzi interdyscyplinarny zespół specjalistów, w tym także fizjoterapia. Wśród pacjentów Oddziałów Intensywnej Opieki Noworodka (OION) są noworodki, które mają masę ciała mniejszą niż 500 gram, czyli mniej niż półlitrowa butelka wody. Taki wcześniak mieści się na dłoni.

Niemowlęta wysokiego ryzyka

Nie wszystko jednak wygląda kolorowo. Wcześniaki określa się mianem niemowląt wysokiego ryzyka. Podobnie jak dzieci matek uzależnionych, niemowlęta kobiet z cukrzycą, niemowlęta przenoszone, o opóźnionym wzroście wewnątrzmacicznym, z ciąż zagrożonych oraz doświadczających powikłań okołoporodowych np. zamartwicy.

Dla niemowląt wysokiego ryzyka pierwsze 28 dni życia jest szczególnie niebezpieczne. Mają one ponadprzeciętnie zwiększone ryzyko zachorowalności oraz śmiertelności. Dzieci urodzone przed 37 tygodniem ciąży uważane są za niedojrzałe. Stopień tej niedojrzałości jest kluczowy, to on determinuje jakie dziecko ma rokowania.

Z reguły im bardziej skrajny wcześniak tym większa niedojrzałość, a więc i większe problemy oraz dłuższa konieczność wsparcia terapeutycznego. Oczywiście zdarzają się wyjątki, co nas terapeutów bardzo cieszy.

Problemy dzieci przedwcześnie urodzonych

Wczesne problemy wynikające z niedojrzałości dzieci przedwcześnie urodzonych:

  • niestabilność temperatury ciała,
  • problemy oddechowe,
  • problemy układu sercowo-naczyniowego,
  • problemy z krwią i metabolizmem,
  • problemy gastrologiczne,
  • problemy neurologiczne,
  • problemy ze wzrokiem,
  • infekcje.

Jak widać jest to cała gama trudności, z którymi te małe istotki muszą się mierzyć od pierwszych chwil życia pozamacicznego.

Problemy zdrowotne wcześniaków

Wcześniak w inkubatorze

Jak doskonale wiadomo większość wcześniaków bezpośrednio po urodzeniu przebywa w inkubatorach – jest to związane z koniecznością utrzymania optymalnej temperatury ich ciała. Niedostateczna ilość brunatnej tkanki tłuszczowej (metabolizm brązowej tkanki tłuszczowej wytwarza więcej ciepła niż tkanka tłuszczowa biała) sprawia, że wcześniaki nie są w stanie utrzymać prawidłowej temperatury ciała samodzielnie.

Pierwszy inkubator powstał w Rosji w 1835 roku dla petersburskiego szpitala dla podrzutków. Osobisty lekarz carowej Marii Fiodorowny skonstruował wanienkę z podwójnymi ściankami pomiędzy które wlewano gorącą wodę. Przez kolejne lata inkubatory były udoskonalane. Dzisiejszą formę – szczelnych izolujących niemowlęta od baterii urządzeń, wyposażonych w rękawy przez które wkłada się ręce do środka inkubatory mają od czasów po II wojnie światowej.

inkubator pozwala uratować życie wcześniaka

Najnowocześniejsze inkubatory nie tylko monitorują parametry życiowe wcześniaka, ale też chronią go przed hałasem i światłem. Studenci Uniwersytetu Stanforda z myślą o krajach najuboższych, gdzie jest problem z elektrycznością wynaleźli Embrace (uścisk) przypominający miniaturowy śpiwór, zrobiony z materiału łatwo się nagrzewającego i powoli oddającego ciepło. Dzięki powszechnemu zastosowaniu inkubatorów hipotermia stanowi zdecydowanie mniejszy problem w kontekście przeżywalności wcześniaków.

Wcześniak okiem fizjoterapeuty – film

Jeżeli chcecie dowiedzieć się w jaki sposób opiekować się takimi niemowlętami, dlaczego niektóre z nich wymagają rehabilitacji oraz jak fizjoterapeuta może wspomóc ich rozwój koniecznie zobaczcie poradnik przygotowany przez Annę Borowiecką – fizjoterapeutkę, terapeutkę NDT-Bobath.

Problemy oddechowe wcześniaków

Problemy oddechowe wcześniaków wynikają z niedojrzałości rozwojowej płuc. Granica wieku ciążowego w odniesieniu do przeżycia noworodków od lat jest nieprzesuwalna. Wcześniaki urodzone pomiędzy 22. a 23. tygodniem ciąży mają bardzo niewielkie szanse na przeżycie, a jeśli już im się uda przeżyć to rokowania spodziewanej jakość życia są bardzo niekorzystne.

Wynika to przede wszystkim z niedostatecznego rozwoju płuc, który uniemożliwia wymianę gazową, nie może tu pomóc nawet zastosowanie wentylacji mechanicznej.

Postacie zaburzeń oddechowych

Zaburzenie oddechowe u wcześniaków mogą wyrażać się w postaci:

  • zespołu zaburzeń oddychania (RDS),
  • przejściowego przyspieszonego oddechu noworodka (TTN),
  • dysplazji oskrzelowo płucnej (BPD),
  • a także bezdechu (u 50% dzieci urodzonych do 30tygodnia ciąży).

Wcześniaki z bardziej dojrzałym układem oddechowym mogą wymagać jedynie nieinwazyjnego wsparcia oddechowego w postaci CPAP lub HFNC. CPAP utrzymuje stale dodatnie ciśnienia w drogach oddechowych, co zapobiega zapadaniu i „sklejaniu” się pęcherzyków płucnych.

Dziecko oddycha samo, ale jego oddech jest wspomagany za pomocą specjalnej maseczki nosowej. HFNC to kaniule nosowe z wysokim przepływem gazów. Dziecko również oddycha samo, a stosowane wspomaganie zapobiega zapadaniu się pęcherzyków płucnych. W trudniejszych sytuacjach oddechy za dziecko wykonuje respirator.

Układ pokarmowy wcześniaków

Niedojrzałość w budowie i funkcji układu pokarmowego może powodować szereg niepowodzeń w karmieniu. Wiele wcześniaków nie jest w stanie skoordynować ssania i połykania przed 35 tygodniem życia. Występują u nich problemy z trawieniem, a czasem refluks. U części tych dzieci rozwija się martwicze zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy.

Warto zaznaczyć, że mleko mamy 10-krotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia martwiczego zapalenie jelit u wcześniaków, poprawia odporność dzieci oraz sprzyja prawidłowej kolonizacji bakterii w jelitach. To dlatego bardzo ważne jest karmienie wcześniaka naturalnie. Jeśli nie da się tego zrobić od pierwszych dni to warto odciągać pokarm dbając o podtrzymanie laktacji, a odciągane mleko mrozić w porcjach do późniejszego wykorzystania.

Specjalistą, do którego należy się zwrócić w przypadku problemów z realizacją funkcji pokarmowej u dziecka jest neurologopeda, a w przypadku problemów z laktacją oraz karmieniem certyfikowany doradca laktacyjny.

Układ sercowo-naczyniowy wcześniaka

Niedojrzałość układu sercowo-naczyniowego wyraża się u wcześniaków zbyt niskim ciśnieniem krwi, niskim tętnem w połączeniu z bezdechem, PDA (przetrwały przewód tętniczy). Sam przewód tętniczy to naczynie krwionośne łączące aortę oraz tętnicę płucną. Jest ono częścią prawidłowego krążenia płodowego. W warunkach fizjologicznych przewód ten powinien się zamknąć w ciągu kilku dni po urodzeniu. U wcześniaków istnieje ryzyko nie obkurczenia i nie zarośnięcia przewodu. Taka sytuacja utrudnia zdrowienie wcześniaka, wypływa na obciążenie m. in. układu oddechowego, krążenia oraz pokarmowego. Lekarze spieszą z pomocą stosując odpowiednie leczenie dożylne lub leczenie operacyjne. Niewydolność układu krążenia pojawia się szczególnie w pierwszym okresie życia wcześniaka, może również towarzyszyć w późniejszym czasie np. podczas ciężkiej infekcji.

Metabolizm wcześniaków

Problemy z krwią i metabolizmem u wcześniaków występują w postaci anemii, hiperbilirubinemii, zaburzenia poziomu minerałów i substancji tj. wapń i glukoza we krwi, niedojrzałość funkcji nerek. W sytuacji, gdy we krwi gromadzi się zbyt dużo bilirubiny widoczny efekt to żółknięcie skóry i oczu dziecka. Stan taki nieleczony jest bardzo groźny, gdyż złoża bilirubiny odkładają się w zwojach podstawy mózgu i mogą powodować nieodwracalne uszkodzenia neurologiczne u dziecka.

Układ nerwowy wcześniaków

To co zwykle najbardziej niepokoi rodziców to następstwa niedojrzałości układu nerwowego. Problemy neurologiczne wcześniaków to między innymi wylewy dokomorowe czyli krwawienie do mózgu, okołokomorowa leukomalacja, osłabione napięcie mięśniowe lub wzmożone. Zaczynając od bardzo często występującej patologii czyli krwawień dokomorowych należy zaznaczyć, że ich skutki kliniczne zależą przede wszystkim od stopnia wylewu.

Określa się go za pomocą USG przezciemiączkowego. Wylewy I i II stopnia w zdecydowanej większości nie zaburzają dalszego rozwoju psychomotorycznego. Krwawienia III i IV stopnia są rozległe i mogą zaburzać harmonię w rozwoju. W takiej sytuacji dziecko pod ścisłą kontrolą wielodyscyplinarnego zespołu specjalistów. Okresowo powtarzane jest USG przezciemiączkowe, prowadzi się pomiary główki, a czasem diagnostyka jest rozszerzana o rezonans magnetyczny.

Niezwykle istotną rolę odgrywa fizjoterapia. Jedną z bardzo skutecznych metod pracy w przypadku uszkodzeń na poziomie ośrodkowego układu nerwowego jest koncepcja NDT-Bobath. Dzięki systematycznie prowadzonej fizjoterapii można uzyskać poprawę na poziomie strukturalnym i funkcjonalnym u dziecka, a przez to także podnieść jakość jego życia oraz zmniejszyć poziom zależności.

Najczęstszym problemem dotyczącym narządu wzroku u wcześniaków jest retinopatia wcześniacza. Schorzenie dotyczy głównie dzieci urodzonych przed 32 tygodniem ciąży i z masą ciała poniżej 1500g. Dzieci skrajnie niedojrzałe urodzone między 24-25 tygodniem ciąży są narażone w 90 do 100% na wystąpienie retinopatii wcześniaczej w ciężkiej postaci. Specjalistyczna opieka okulistyczna jest nieodzowna, gdyż konsekwencje retinopatii to ciężkie uszkodzenie wzroku ze ślepota włącznie.

Infekcje to kolejne wyzwanie z którym muszą mierzyć się dzieci urodzone przedwcześnie. Ich odporność jest niższa niż odporność dzieci urodzonych w terminie. Jest to związane z niedojrzałością układu immunologicznego oraz z brakiem przeciwciał odmatczynych, które są przekazywane dziecku dopiero po 32. tygodniu ciąży. Bardzo istotne jest karmienie dzieci urodzonych przedwcześnie pokarmem naturalnym, szczególnie ważna jest siara (pierwsze mleko mamy) bogata w przeciwciała. Należy też chronić wcześniaka przed osobami zainfekowanymi oraz unikać dużych skupisk.

Wcześniak u fizjoterapeuty

Rodzice wcześniaków, gdy z nimi rozmawiam w gabinecie zgodnie przyznają, że na taką sytuacje nie da się przygotować. Większość rodziców odczuwa skrajne emocje. Z jednej strony radość bo ich dziecko jest na świecie, a z drugiej strony ogromną obawę o nie. Rodzice postawieni są w nowej trudnej roli, roli rodzica dziecka przedwcześnie urodzonego.

W pierwszej kolejności mają do czynienia z częściową separacją od dziecka oraz z bardzo długim pobytem dziecka w oddziale szpitalnym. Do czasu opuszczenia szpitala wcześniakiem zajmują się głównie pielęgniarki, lekarze oraz fizjoterapeuci pracujący w oddziale. Rodzice natomiast mogą przebywać z dzieckiem w czasie wyznaczonych godzin w ciągu dnia.

Po wyjściu ze szpitala rodzice dostają szereg zaleceń oraz kalendarz wizyt, które dziecko musi odbyć u wielu specjalistów, aby nie bieżąco kontrolować rozwój wcześniaka. Jedną z nich jest konsultacja u fizjoterapeuty, który w ramach fizjoprofilaktyki przeprowadza tzw. „instruktaż pielęgnacyjny”, który jest polecany każdemu wcześniakowi.

Jeśli chodzi o systematyczną fizjoterapię, to nie stosuje się jej „na zapas”, ale w uzasadnionych sytuacjach, gdy rozwój ruchowy dziecka jest atypowy. 23,5% tzw. późnych wcześniaków wymaga wczesnej interwencji i pomocy neurorozwojowej (podobnej interwencji wymaga 11,9% noworodków donoszonych).

leczenie wcześniaka zabiegi fizjoterapii
Wizyta u Anny Borowiecka w Fizjomed Centrum Osteopatii i Fizjoterapii

Jak widać życie wcześniaka nie jest łatwe. Na wagę złota jest każdy tydzień „w brzuchu mamy”. Można wyobrazić sobie teraz jak długa i ciężka bywa droga do zdrowia wcześniaka. Pojawienie się dziecka na świecie przedwcześnie to ogromny stres dla niego samego oraz dla jego rodziców.

Nie należy bać się pytań do personelu medycznego, lekarzy, pielęgniarek oraz fizjoterapeutów. Oni podobnie jak rodzice chcą w możliwie najlepszy sposób pomóc dziecku w adaptacji do życia pozamacicznego. Dla dziecka urodzonego przedwcześnie niesamowicie istotna jest bliskość rodzica od pierwszych dni. Jego obecność, głos i dotyk jest bezcenny.

Światowy dzień wcześniaka

17 listopada każdego roku obchodzony jest Światowy Dzień Wcześniaka. Jego symbolem jest kolor fioletowy oraz symbol maleńkich fioletowych skarpet wiszących na sznurku obok większych skarpet dzieci donoszonych. Celem nadrzędnym tego dnia jest szerzenie świadomości o porodach przedwczesnych oraz o problemach wcześniaków oraz ich rodzin.

Bibliografia:
„Incubator-Baby Side Shows”, William A. Silverman, (www.neonatology.com);
„100 najważniejszych wynalazków w historii”, Tom Philbin;
„Der Frühchen-Retter”, Christian Heinrich (www.spiegel.de),
„The Machine in the Nursery: Incubator Technology and the Origins of Newborn Intensive Care, Jeffrey P. Baker; „Nursing History Review”, t. 11/2003

Artykuł opracowała Anna Borowiecka fizjoterapeutka i terapeutka NDT-Bobath
Artykuł pochodzi z nr 6 MAGAZYN FIZJOMED , wyd. Fundacja FIZJOMED

Related Posts

Zostaw Komentarz

FIZJOTERAPIA UROGINEKOLOGICZNA

POLECANE ARTYKUŁY

Magazyn Fundacji Fizjomed

magazyn-rehabilitacja-fizjomed-nr6

Ból głowy u dzieci
22 marca 2024
rehabilitacja-oslabionej-odpornosci
Jak wzmocnić odporność dziecka
4 grudnia 2023
powięź czym jest i za co odpowiada
Wszystko o powięzi – czym, gdzie i jakie pełni funkcje
14 listopada 2023