Przepona – niezwykła struktura

„Przepona jest jedną z najbardziej niezwykłych struktur w ciele człowieka, ponieważ jej działanie ma tak duży wpływ na jego funkcjonowanie, że konsekwencje jej nieprawidłowej pracy mogą być widoczne w dowolnym miejscu organizmu.” – Caroline Stone

Często nie zdajemy sobie sprawy z faktu jak kluczowym elementem naszego dobrostanu jest oddech. Przepona jako główny mięsień oddechowy jest aż w 80% odpowiedzialna za prawidłowy i spokojny oddech. Od jej optymalnej pracy będzie zależeć wiele innych funkcji i procesów zachodzących w naszym ciele. Przyjrzyjmy się zatem bliżej tej niezwykłej strukturze.

Gdzie znajduje się przepona?

Przepona rozpięta jest pod naszymi żebrami niczym spadochron i oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Jej działanie odbywa się automatycznie, ale częściowo zależy od naszej woli, dzięki czemu możemy np. wstrzymać oddech. Ma grubość zaledwie 2-4 mm i za pomocą różnych więzadeł łączy się z sercem, płucami, wątrobą, przełykiem, okrężnicą wstępującą oraz dwunastnicą.

Jest jednocześnie miejscem, przez które przechodzą bardzo istotne naczynia, organy czy nerwy. Wszystko to za sprawą otworów przepony przez, które przebiegają m.in. żyła główna dolna, aorta, przełyk, a także struktury nerwowe. Oznacza to, że wszystkie wymienione struktury będą zależne od pracy i napięcia przepony. Prawidłowy oddech odbywa się torem przeponowym, dzięki czemu mięsień ten jest prawidłowo aktywowany .

Dysfunkcyjny wzorzec oddechowy występujący u osób oddychających torem górnożebrowym (piersiowym), który angażuje bardziej mięśnie szyi. Te dodatkowe mięśnie oddechowe powinny pracować jedynie w sytuacjach wzmożonego zapotrzebowania na tlen np. podczas wysiłku lub w sytuacjach stresowych. Często jednak oddech górnożebrowy staje się dominujący, a to przekłada się na dysfunkcję przepony pociągając za sobą szereg problemów w obrębie poszczególnych układów organizmu.

Dysfunkcja przepony a układy w organizmie

Znaczenie dysfunkcji przepony dla układ ruchu

Przepona jest jednym z mięśni stabilizujących tułów. Dzieje się to za sprawą modulacji ciśnienia śródbrzusznego. Badania pokazały, że niewystarczająca aktywacja przepony podczas stabilizacji tułowia może prowadzić do przeciążenia kręgosłupa, a ograniczona zdolność kurczenia przepony może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowym.

Ponadto niska aktywacja przepony może prowadzić do bólów karku, szyi i głowy, a drażnienie struktur nerwowych w odcinku szyjnym często prowadzi także do problemów w obrębie obręczy barkowej. Przepona ma również wpływ na równowagę. Im jest większa grubość i ruchomość tego mięśnia tym lepsza równowaga.

Znaczenie dysfunkcji przepony dla układu krążenia

Słaba aktywacja przepony i oddech torem piersiowym często prowadzą do zaburzeń wentylacji. Skutkuje to zmianami w biochemii krwi, które mogą powodować obkurczenie naczyń krwionośnych. Tym samym zmniejszony dopływ krwi do mózgu i innych organów, obniżając zdolności motoryczne i kognitywne. Ponadto brak ruchów przepony może zmniejszać kurczliwość serca i krążenie krwi w organizmie.

Prawidłowe oddychanie przeponowe zmniejsza ciśnienie krwi, obniża tętno, a zmniejszając ciśnienie w klatce piersiowej podczas wdechu pomaga w powrocie krwi do serca z krążenia obwodowego i zmniejsza obciążenie serca podczas jego skurczu.

Znaczenie dysfunkcji przepony dla układu nerwowego

Cykl oddechowy odzwierciedla równowagę pomiędzy podziałem układu nerwowego na układ współczulny. Odpowiedzialny za odpowiedź stresową organizmu do walki i ucieczki, oraz układ przywspółczulny odpowiedzialny za regenerację i relaks.

Oddychanie przeponą zmniejsza aktywność układu współczulnego, dzięki czemu organizm może się lepiej regenerować. Jest bardziej odprężony, zaś oddychanie torem piersiowym uruchamia reakcję walcz albo uciekaj, która podnosi poziom stresu i sprawia, że oddech jest płytki i szybki. Oznacza to, że nie tylko stres wpływa na proces oddychania, ale również sposób w jaki oddychamy będzie wpływał na emocje i napięcia w ciele.

Znaczenie dysfunkcji przepony dla układu limfatycznego

Powierzchnia przepony od strony otrzewnej jest ważnym miejscem drenażu limfatycznego. Oddychanie przeponą stymuluje oczyszczanie węzłów chłonnych poprzez wytworzenie ujemnego ciśnienia, które ciągnie limfę przez układ limfatyczny przeciwdziałając rozwojowi obrzęków, żylaków czy cellulitu.

Znaczenie dysfunkcji przepony dla układu trawiennego

Proces trawienia związany jest z przeponą w dwojaki sposób. Po pierwsze trawienie jest zależne od przywspółczulnego układu nerwowego, który jest pobudzany właśnie poprzez oddech torem przeponowym. Po drugie, ruchy przepony zapewniają masaż narządów wewnętrznych poprawiając ich funkcję i zapobiegając takim problemom jak np. refluks czy zespół jelita drażliwego. Ponadto przepona ma znaczenie podczas wymiotów, a także w trakcie oddawaniu moczu i kału.

Jak widać przepona prócz jej niezaprzeczalnej funkcji oddechowej pełni wiele innych ról ważnych dla całego organizmu, które nie są związane z wentylacją. Z punktu widzenia embriologii przepona jest źródłem i punktem wymiany informacji. Prowadzi to do wniosku, że przepona nie powinna być uważana tylko za mięsień oddechowy, ale za część całego systemu działającego w organizmie człowieka. Dlatego funkcjonowanie przepony stanowi obszerny temat dla wielu dziedzin medycyny, w tym pulmonologii, kardiologii, chirurgii klatki piersiowej, ortopedii, osteopatii i rehabilitacji.

W jaki sposób pobudzić pracę przepony?

Przykładowe ćwiczenia znajdziecie w filmie „Ćwiczenia na aktywizację przepony” na naszym kanale YouTube. Tam również informacje na temat prawidłowego oddechu, a w grupie na Facebook’u FIZJOMED – STREFA PACJENTA cykl filmów „SZKOŁA ODDECHU” (informacje o przeponie oraz prawidłowym oddechu, kilka praktycznych ćwiczeń i porad, które pobudzą pracę przepony i tym samym polepszą wasze samopoczucie).

Ćwiczenia na aktywizację przepony

Artykuł przygotowała mgr Katarzyna Proficz – fizjoterapeutka, studentka osteopatii. Zawodowo pasjonuje się fizjoterapią po urazach i zabiegach ortopedycznych narządu ruchu stawów obwodowych. Pracuje również z pacjentami z zespołami bólowymi kręgosłupa w stanach ostrych jak i przewlekłych.

Artykuł pochodzi z nr 7 MAGAZYN FIZJOMED , wyd. Fundacja FIZJOMED

Piśmiennictwo:

• B. Bordoni, E. Zanier; Anatomic connections of the diaphragm: influence of respiration on the body system; J Multidiscip Healthc. 2013; 6: 281–291.
• J. Kocjan, M Adamek, B. Gzik-Zroska, D. Czyżewski, M. Rydel; „Sieć oddechowa”. Wielofunkcyjna rola przepony — przegląd piśmiennictwa; Advances in Respiratory Medicine 2017; 85, supl. IV: 29–38
• P. Mckeown; Tlenowa przewaga; Wyd. Galaktyka; 2017
• M. Schuenke, E. Schulte, U. Schumacher; PROMETEUSZ Atlas anatomii człowieka Tom 2 – szyja i narządy wewnętrzne; Wyd. MedPharm, 2018