Funkcjonalna aktywność niemowląt – w pierwszym roku dziecka
Zabawa jest najprzyjemniejszą i najbardziej wartościową aktywnością dla dzieci. Typowo rozwijające się niemowlęta chętnie angażują się w zabawę. Bawiąc się są aktywne i zainteresowane. Sytuacja, gdy dziecko nie jest zaciekawione osobami z jego otocznia oraz zabawkami, nie wchodzi w kontakt wzrokowy i nie inicjuje zabawy to sygnał alarmowy mogący świadczyć o nietypowym rozwoju sensomotorycznym. Jako terapeutka metody NDT- Bobath zachęcam, aby dobierać takie zabawy, które będą wspierały rozwój ruchowy oraz emocjonalny dziecka.
Rozwój ruchowy dziecka to proces. Jest on bardzo złożony i zależy od wielu wewnętrznych i zewnętrznych czynników. Najważniejsze z nich to cechy wrodzone, czynniki genetyczne, temperament dziecka, masa , typ budowy ciała oraz doświadczenia docierające do niemowlaka ze środowiska zewnętrznego. Zabawa adekwatna do aktualnych możliwości dziecka jest jednym z czynników, który wspomaga rozwój człowieka na płaszczyźnie motorycznej, poznawczej oraz społeczno – emocjonalnej.
Z jednej strony sekwencja rozwoju jest stosunkowo uporządkowana, a dziecko zdobywając nowe umiejętności i wiedzę bazuje na tych już nabytych, ale z drugiej strony indywidualność rozwojowa dzieci nakazuje odpowiednie jednostkowe podejście do nich. Nie porównujmy dzieci między sobą, a w zamian za to wspierajmy je. Niemowlęta uczą się i rozwijają, najlepiej gdy ich potrzeby fizyczne oraz psychiczne (bezpieczeństwa, zaopiekowania, ważności) są spełnione.
Zabawa z dzieckiem do 3 miesiąca
W pierwszych dniach po urodzeniu dziecko położone na brzuchu pozostaje w totalnym zgięciu. Jego kręgosłup przypomina literę C, rączki i nóżki są zgięte. Podczas pierwszych sześciu miesięcy życia dziecko doskonali podpór oraz stopniowo w jego ciele pojawia się wyprost. Poznaje części swojego ciała oraz ich możliwości. Doskonali i integruje zmysły – wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku, równowagi, propriocepcji. Ma miejsce rozwój koordynacji wzrokowo – ruchowej oraz nauka chwytu. W leżeniu na plecach niemowlę uczy się przenoszenia ciężaru ciała, dużo pracuje nóżkami i rączkami w górze przeciwko sile grawitacji.
Zabawa z niemowlęciem do 3 miesiąca życia nie wymaga użycia specjalnych zabawek. Dla tak małych niemowląt ich własne ciała i inni ludzie są najbardziej fascynującymi zabawkami. Najlepszym czasem na zabawę z niemowlęciem jest faza cichego czuwania, czyli moment, gdy dziecko skupia wzrok na nas i przedmiotach, a ruchy jego ciała są spokojne. Pozycje do zabawy mogą być różne. Bawić można się układając dziecko przodem do siebie na swoich kolanach (główka dziecka wyżej niż miednica), na przewijaku lub na macie.
Polecane zabawy do 3 miesiąca
Czego potrzebujesz do zabawy ?
- Oczu – patrzenie na niemowlę lub przedmiot.
- Twarzy – przesadzaj i utrzymuj pozytywne wyrazy emocjonalne, zaskakuj i naśladuj wyrazy twarzy niemowlęcia.
- Dotyku- by przykuć uwagę lub pokazać przedmiot.
- Głosu – używaj żartobliwej tonacji, zmieniaj wysokość, głośność i rytm. Naśladuj dźwięki dziecka.
Zabawa sensomotoryczna ciałem
Zabawa sensomotoryczna ciałem. Polega ona na eksplorowaniu siebie i otoczenia poprzez wzrok (obserwacja rąk, nóg, twarzy rodzica i przedmiotów), usta (wkładanie własnych części ciała i przedmiotów do buzi) oraz dłonie (drapanie podłoża i przypadkowe zamachnięcia). Doświadczenia, które z tego płyną są dla maluszka zachętą do dalszego eksplorowania ciała i przestrzeni. W trakcie dowiaduje się o cechach charakterystycznych przedmiotów i ludzi.
Zabawa sensomotoryczna ruchem
Zabawa sensomotoryczna ruchem. Ruch jaki możemy wprowadzić u niemowlęcia to delikatne kołysanie, bujanie, huśtanie w różnych kierunkach. Uzyskamy wówczas korzyść w postaci stymulacji układu przedsionkowego czyli kształtowania zmysłu równowagi. Najbardziej adekwatną pozycją do tej zabawy dla dziecka do 3 miesiąca życia jest tzw. pozycja fasolki – niemowlę trzymane na rękach rodzica, główka w zgięciu łokciowym, tułów opiera się z jednej strony o brzuch rodzica, a z drugiej strony o jego przedramię, nóżki są lekko odwiedzione.
Zabawa z nastrojem
Zabawa z nastrojem. Jest to interaktywna zabawa podczas której niemowlę wchodzi w kontakt wzrokowy z opiekunem. Dziecko odpowiada uśmiechem na uśmiech opiekuna. Opiekun może wprowadzić rytmiczną wokalizację. Na przykład ma ma ma, ta ta ta, ba ba ba. Podczas takiej zabawy ma miejsce organizowanie w prawej półkuli mózgu obszarów odpowiedzialnych za kontrolę emocjonalną.
W tym okresie życia niemowlęcia możemy zaobserwować także prostą manipulację przedmiotem, ale bez świadomości co z trzymaną rzeczą może zrobić.
Przed 3 miesiącem życia maluchowi trudno było utrzymać stabilność w leżeniu. Dużo było ruchów masywnych i przypadkowych. W drugim trymestrze życia dziecko jest coraz bardziej świadome swojego ciała. Ćwiczy nowo nabyte umiejętności, doświadcza wyzwań przekraczających jego dotychczasowy poziom umiejętności – dzięki temu następuje dalszy rozwój. Około 5 miesiąca życia możemy zaobserwować pierwsze obroty z leżenia na plecach do pozycji na boku.
Zabawa z dziećmi od 3 do 6 miesiąca – zabawki idą w ruch
Między 3 a 6-tym miesiącem życia niemowlę czuje się pewniej w leżeniu na brzuchu i na plecach. Podczas zabawy może skupić się na trenowaniu przenoszenia ciężaru ciała w różnych kierunkach. Doskonali wzrok poprzez skupianie oczu przez dłuższy czas na przedmiocie. Obserwujemy izolowany ruch oczu – dziecko może wodzić wzrokiem za przedmiotem bez poruszania głową.
Około 4 – 5 miesiąca życia dobrze widzi przedmioty znajdujące się w linii środkowej ciała – co świadczy o prawidłowej współpracy prawej i lewej półkuli mózgu. W dalszym ciągu niemowlę jest żywo zainteresowane mimiką twarzy oraz głosem osób z jego otoczenia. Warto też kontynuować stymulację układu przedsionkowego poprzez kołysanie.
O ile w pierwszym trymestrze życia dziecka zabawki nie są potrzebne, tak w kolejnych 3 miesiącach warto je wprowadzić. Dobrze sprawdzą się małe lekkie zabawki typu grzechotka, plastikowa obręcz, ażurowa piłka, które maluch może łatwo chwycić w dłoń i swobodnie przekładać z ręki do ręki. Ciekawy dla dziecka dźwięk grzechotki lub szeleszczącej zabawki będzie zachęcał go do powtórzenia wykonanego ruchu.
Proponowane zabawy od 3 do 6 miesiąca
Warto zadbać o odpowiednią przestrzeń podczas zabawy. Najlepsze będzie miejsce, które nie ogranicza i nie utrudnia ruchów dziecku
Odwrócony żuczek
Dziecko leży na plecach na średnio twardej powierzchni np. macie lub przewijaku. Pokazujemy małą zabawkę np. grzechotkę lub ażurową piłkę nad pępkiem dziecka w takiej odległości, żeby zachęcić go do wyciągnięcia rączek w przód. Płaska powierzchnia pozwala na aktywne unoszenie pupy i swobodną pracę nóżkami w górze przeciwko sile grawitacji. Dziecko może sprawnie przekładać zabawkę z ręki do ręki. Korzyści dla dziecka z tej zabawy to doskonalenie chwytu, stymulacja zmysłu równowagi, aktywizowanie mięśni brzucha oraz doskonalenie wzroku.
Łódki
Kładziemy się naprzeciwko dziecka na brzuchu. Opowiadamy niemowlakowi o tym co robimy. Kładziemy małe, lekkie zabawki w zasięgu jego ręki. Czekamy na rekcje malucha w postaci obserwacji, przeniesienia ciężaru ciała i sięgnięcia po zabawkę. Korzyści, które daje ta zabawa? Doskonali podpór, jest treningiem przenoszenia ciężaru ciała, stymuluje wzrok i słuch.
Kołyska
Dziecko leży na plecach na macie lub przewijaku. Utrzymujemy stały delikatny docisk dłoni dziecka do jego nóżek. Nawiązujemy z nim kontakt wzrokowy i podążając za ruchem głowy kołyszemy niemowlaka w spokojnym tempie na boki. Zwróćmy uwagę, aby broda malucha była cały czas przyciągnięta w kierunku mostka. Co daje ta zabawa? Korzyści to: nauka przenoszenia ciężaru ciała, przygotowanie do obrotów, stymulacja sensoryczna, poznawanie schematu własnego ciała.
Zabawa między 7 a 9 miesiącem życia
Drugie półrocze życia dziecka to czas na zdobywanie umiejętności przemieszczania się. Aktywne obroty, pełzanie, czworakowanie, stanie i chód to domena tego okresu.
Dziecko przekracza linię środkową ciała sięgając po zabawkę. Gaworzy i śmieje się podczas zabawy. Ćwiczy siłę obręczy barkowej w leżeniu na brzuchu symetrycznie podpierając się rękami w wysokim podporze. Doskonali precyzję chwytu od trzymania przedmiotu cała ręką z opozycją kciuka w 6 miesiącu, przez trzymanie samymi palcami w 7 miesiącu po precyzyjny chwyt pęsetowy (z użyciem kciuka i palca wskazującego) w 10 miesiącu.
W 7 miesiącu wkłada palce stóp do buzi. Na brzuszku obraca się wokół własnej osi. Przyjmuje pozycję boczną z podporem na łokciu, a następie na dłoni. W 9 miesiącu przechodzi samodzielnie do siadu skośnego, a następnie prostego. Potrafi trzymać równocześnie dwa przedmioty w rękach i uderzać nimi o siebie. Dobrze rozpoznaje twarze i pod koniec 9 miesiąca może reagować lękiem na obce osoby.
Proponowane zabawy między 7 a 9 miesiącem
Upuszczanie zabawek
Pozycja w trakcie zabawy- siedzenie w krzesełku do karmienia (pod warunkiem, że dziecko już samodzielnie przyjmuje pozycję siedzącą). Kładziemy przed dzieckiem kilka zabawek o różnej strukturze. Na przykład: miękką maskotkę, plastikowa grzechotkę i drewnianą łyżeczkę. Czekamy na zainicjowanie zabawy przez dziecko, pozwalamy na upuszczanie zabawek. Dajemy czas, aby dziecko usłyszało dźwięk uderzenia zabawki o ziemię i zaczęło szukać wzrokiem wypuszczonego z ręki przedmiotu. Korzyści, które daje to zabawa to trenowanie celowego wypuszczania przedmiotów, stymulacja słuchu. Dziecko uczy się, że jego działanie wywołuje konkretny efekt. Szuka przedmiotu, który upadł.
A kuku
Dziecko w pozycji siedzącej na kolanach rodzica, w krzesełku do karmienia lub na macie. Siadamy naprzeciwko dziecka, zakrywamy swoją twarz rękami, następnie odkrywamy ją mówiąc: A kuku! Maluch będzie reagował głośnym śmiechem, gaworzeniem oraz dźwiękami o zmiennej intonacji. Inna wersja tej zabawy to zakrycie swojej twarzy lub twarzy dziecka pieluszką lub schowanie się za przedmiotem np. piłką. Korzyści jakie daje ta zabawa to rozwijanie umiejętności komunikacyjnych i społecznych
Wyciąganie i wkładanie zabawek do pojemnika.
Siadamy z maluszkiem na macie. Kładziemy przed nim pojemnik z interesującymi zabawkami. Dopingujemy dziecko, aby wyciągało zabawki z pojemnika, pozostawiając mu wybór w jakiej kolejności to zrobi. Następnie pokazujemy dziecku w jaki sposób wrzucać zabawki z powrotem do pojemnika i nagradzamy słownie, każdy wrzucony przedmiot. Korzyści z zabawy to doskonalenie koordynacji oko- ręka, nauka podejmowania prostych decyzji oraz nauka sprzątania swoich zabawek.
Zabawa z dzieckiem między 10 -12 miesiącem
10 – 12 miesiąc życia dziecka to czas na pierwsze próby pionizacji. Dziecko zaczyna wstawać przy meblach, a następnie przemieszcza się do boku z asekuracją rękami. Sprawnie raczkuje, dokonali siad i chwyt pęsetowy. Uwielbia rzucać przedmiotami i stukać nimi o siebie. Naśladuje gesty, macha ręką na pożegnanie, bawi się w kosi kosi łapci. W 10 miesiącu wypowiada podwójne sylaby- m.in. wyczekiwane przez rodziców ma- ma, ta-ta, ba-ba. W 11 miesiącu dziecko rozumie zakazy. W 12 miesiącu mogą pojawić się pierwsze próby samodzielnego chodzenia.
Proponowane zabawy między 10 a 12 miesiącem
Nazywanie części ciała
Pozycja do zabawy stanie przy meblach lub siedzenie. Wskazujemy swoim palcem części ciała takie jak nos, oko, usta, ręka, noga oraz nazywamy je. Dajemy dziecku czas na reakcję. Następnie powtarzamy to samo wskazując rączką dziecka części ciała na nas, a później na dziecku. W dalszej kolejności prosimy, aby dziecko pokazało nazwaną przez nas część ciała. Korzyści z tej zabawy to zapamiętywanie nowych informacji i rozwój umiejętności komunikacyjnych.
Tor przeszkód
Zabawa jest odpowiednia dla dziecka, które pełza lub czworakuje. Tworzymy domowy tor przeszkód. Można do tego użyć poduszki, krzesła, niskie kartonowe lub plastikowe pudełka, nogi rodziców. Na końcu toru przeszkód umieszczamy interesujący przedmiot, który zachęci dziecko do pełzania lub czworakowania. Możemy też czworakować równocześnie z dzieckiem. Korzyści z zabawy to doskonalenie równowagi, doświadczenie podłoża o różnej twardości oraz nauka radzenia sobie z barierami w przestrzeni.
Szukanie ukrytych zabawek
Siadamy z maluszkiem na macie. Kładziemy przed nim interesującą zabawkę. Następnie zakrywamy zabawkę pieluchą i czekamy na reakcje dziecka (aktywne szukanie). Jeśli odkryje zabawkę mówimy z radością „Jest!” lub samodzielnie ją odkrywamy. Korzyści z tej zabawy to nauka o stałości przedmiotu (dziecko wie, że zakryta zabawka jest pod pieluszką mimo, że jej nie widzi w danym momencie). Jest to początek myślenia symbolicznego .
Podsumowanie – owoce poświęconego czasu
Wiedząc jakie ogromne korzyści daje dziecku zabawa oraz mając na uwadze to, że jest ona funkcjonalną aktywnością, w która dzieci chętnie się angażują – my fizjoterapeuci metody NDT – Bobath korzystamy z zabawy podczas terapii. Poprzez zabawę wprowadzamy nowe wyzwania motoryczne, motywujemy dziecko do ruchu i poznawania nowych strategii. Niekiedy stworzenie i rozwijanie zdolności do zabawy jest naszym celem terapeutycznym, czyli uczymy dziecko zabawy podczas terapii.
Dziecko, które nie jest zainteresowane zabawą lub nie potrafi się bawić często także nie jest zmotywowane do ruchu. My natomiast wiemy, że poprzez zabawę niemowlę poznaje schemat własnego ciała, eksploruje przestrzeń dowiadując się o cechach charakterystycznych przedmiotów i ludzi w jego otoczeniu, dowiaduje się, że ten sam cel może osiągnąć na kilka różnych sposobów (w przyszłości ułatwi mu to rozwiązywanie problemów), rozwija umiejętności komunikacyjne, społeczne i motoryczne.
Oczywistym jest, że najważniejszymi osobami w życiu dziecka są rodzice. Dlatego zachęcam rodziców, żeby dobierali takie zabawy, które będą wspierały rozwój ich dzieci. Bawiąc się z dziećmi dajmy im czas na zaangażowanie się w zabawę, bądźmy towarzyszami, rozszerzajmy zabawę, stwórzmy zabawową atmosferę. Miłej zabawy!
Artykuł pochodzi z nr 5 MAGAZYN FIZJOMED, wyd. Fundacja FIZJOMED