„Najważniejszą funkcją życiową organizmu jest funkcjonowanie oddechu. Poprzez oddech ciało i układ nerwowy otrzymują tlen i tchnienie, czyli uniwersalną siłę życiową. Niezrównoważony oddech zakłóca schemat snu, nierówne długości cykli oddechowych zakłócają mechanizm czaszkowo-krzyżowy i nerwy. Mają bardzo negatywny wpływ na umysł i ciało.”
Oddech jest fundamentalną funkcją trzymającą nas przy życiu. To jedna z niewielu czynności, która wpisana jest w nasze istnienie już od samego początku – która przychodzi nam naturalnie i intuicyjnie. Wdech i wydech jest automatyczny, a przeciętny człowiek oddycha 21 000 razy dziennie.
Czy istnieje jednak różnica pomiędzy oddechem nosem a ustami?
Czy to w jaki sposób oddycha dziecko w okresie niemowlęcym może przełożyć się na późniejszy rozwój? Okazuje się, że tak. Nawyki oddychania oraz stan dróg oddechowych mają zasadnicze znaczenie dla zdrowia dziecka, ponieważ wpływają na rozwój i atrakcyjność twarzy, rozwój postawy i szkieletu. Stąd tak istotne jest, by od początku zwracać uwagę na sposób w jaki oddycha.
Przez nos czy przez usta?
Najbardziej prawidłowym oddychaniem jest oddychanie przez nos. Podczas oddychania przez nos dochodzi do filtracji, czyli podgrzewania i nawilżania powietrza (spełniana jest wówczas funkcja ochronna), produkcji tlenku azotu – większość (60%) tlenku azotu jest wytwarzana przez błony śluzowe zatok przynosowych (funkcja ochronna górnych dróg oddechowych).
Wytworzenie tlenku azotu pozwala chronić przed infekcjami górne drogi oddechowe. Podczas oddychania przez usta tą ochronę przejmują migdały i migdałki, dochodzi do nadmiernego działania tarczycy, zmienia się poziom natlenienia i prowadzi to do zmiany metabolizmu. Dodatkowo oddychanie przez nos może poprawić przenoszenie doświadczenia do pamięci długotrwałej, wpływać na percepcję i funkcje poznawcze człowieka i co ciekawe, oddychanie przez nos może zapewnić o 10% więcej tlenu niż oddychanie przez usta.
Oddychanie przez usta to jedno z zaburzeń wzorca oddychania u dzieci, które związane może być ze złym stanem zdrowia dziecka czy upośledzonym układem odpornościowym (częste infekcje, alergie związane z powiększeniem migdałów i migdałków). Innymi możliwymi funkcjonalnymi zaburzeniami oddychania mogą być zaburzenia wzorca oddychania, zaburzenia oddychania podczas snu, bezdech senny, hiperwentylacja (zwiększona wentylacja płuc) i hipowentylacja (niedostateczne dostarczenie tlenu do organizmu w wyniku obniżonej ilości oddechów na minutę).
Co się dzieje podczas oddychania przez usta?
Oddychanie przez usta nie tylko wpływa na wspomniany układ odpornościowy, ale również zmienia funkcję połykania. Przy normalnej czynności połykania język styka się z podniebieniem. Oddychanie przez usta powoduje, że język podczas przełykania przesuwa się do przodu zamiast w górę, a żuchwa porusza się do tyłu zamiast pozostawać w bezruchu. Nieprawidłowe wzorce oddechowe wpływają również na ułożenie głowy, szyi, obręczy barkowej i szczęki, a tym samym na resztę ciała.
W przypadku dzieci oddychających przez usta zauważa się, że rozwijają one wypukły profil twarzy. Żuchwa, zamiast rosnąć do przodu, rośnie do tyłu i do dołu, prowadząc do zagłębionej struktury twarzy. To zniekształcenie wzrostu twarzy jest często obserwowane u dzieci z przewlekłym oddychaniem przez nos. Typowy wzrost twarzy osoby oddychającej przez usta zawiera słabe kości policzkowe, cofnięty podbródek, wypukły profil twarzy, spłaszczoną część twarzy, nadmierny wzrost wertykalny twarzy.
Kiedy usta są otwarte do oddychania, napięte mięśnie policzkowe przykładają zewnętrzną siłę do szczęki i żuchwy, z czasem zwężając łuki zębowe. Ponadto język powinien spoczywać w górnej części jamy ustnej na podniebieniu, a opada przy oddychaniu przez usta. Z powodu braku ciśnienia bocznego górny łuk zwęża się, a środkowa część twarzy nie jest popychana do przodu. Niejednokrotnie mamy okazję zobaczyć dziecko, które śpi z otwartą buzią i równocześnie oddycha przez usta, często też taki sposób oddychania związany jest z chrapaniem lub bezdechem sennym. Takie dzieci mają zwiększoną aktywność we współczulnym układzie nerwowym, słabą reakcję na stres oraz brak równowagi w gazach krwi.
Wszystko to prowadzi do częstego występowania zachowań nadpobudliwych, słabego uczenia się, trudności behawioralnych, opóźnionego rozwoju intelektualnego i niższego poziomu hormonu wzrostu wpływającego na rozwój twarzy, kości, mięśni oraz na poziom tłuszczu i insuliny.
Zaburzenia oddychania – kto jest narażony?
W przypadku urazu okołoporodowego neuroplastyczność kontroli oddychania staje się dysfunkcyjna, zmienia się również w wyniku zatkanych dróg oddechowych oraz w odpowiedzi na refluks, uszkodzenie mózgu, dysfunkcje immunologiczną i inne czynniki, które powodują stany utrzymującego się nadciśnienia i zwiększony pęd wentylacyjny.
Zaburzenia oddychania i niedrożność dróg oddechowych występują powszechnie u dzieci z ADHD i autyzmem. Mają one bardzo ważny wpływ na wiele aspektów zdrowia dzieci, rozwoju strukturalnego i ustno-twarzowego, regulacji autonomicznej a także struktury i funkcji mózgu.
Terapia
Dzieci z dysfunkcjami oddychania powinny zostać poddane terapiom pomagającym usunąć wzorce napięcia mięśniowo-szkieletowego i słabą postawę spowodowaną dysfunkcyjnym oddychaniem. Ćwiczenia oddechowe mogą mieć znaczący wpływ na autonomiczny układ nerwowy. Wykazano, że przekwalifikowanie się oddychania pomaga w takich chorobach jak astma, lęk, depresja, zespół jelita drażliwego i nadciśnienie.
Po przywróceniu prawidłowego oddychania przywracane są normalne nawyki snu. Dzieci, które uczą się prawidłowo oddychać osiągają koncentrację umysłową, są spokojniejsze i maja więcej pozytywnych stanów emocjonalnych. Osiągają ogólną poprawę stanu zdrowia w tym lepsze uczenie się i wyniki psychologiczne, a także lepsze interakcje psychospołeczne.
Artykuł przygotowała Anna Zajączkowska-Drożdż (fizjoterapeuta, osteopata)
Artykuł pochodzi z MAGAZYN FIZJOMED, wyd. Fundacja FIZJOMED
