Temat dolegliwości pacjentów zamknięty w słowie – zatoki – powraca każdego roku wraz z nastaniem jesieni. I rzeczywiście, niższa temperatura prowadzi do przeziębień. Znacząco więcej energii nasze ciała wydatkują na utrzymanie ciepłoty, przez co utrzymanie w należytym pogotowiu układu odpornościowego staje się dużo trudniejsze. Bakterie, wirusy i grzyby (pleśni) napotykając niedostateczną obronę od strony ustroju łatwiej infekują organizm. Najczęściej dotyczy to górnych dróg oddechowych.
Zatoki to przestrzenie wypełnione powietrzem wewnątrz kości twarzoczaszki. Wszystkie mają połączenie z jamą nosową za pomocą ujść. Powstają one u człowieka już w życiu płodowym i wraz z wzrastaniem zwiększają swoje rozmiary do osiągnięcia wieku dorosłego.
Wyróżniamy:
- parzyste zatoki czołowe – leżące nad oczodołami bocznie i w górę od nasady nosa,
- parzyste zatoki szczękowe – położone pod oczodołami po bokach nosa,
- zatoki sitowe – nazywane komórkami – wypełniające kość sitową – jak w gąbce,
- zatokę klinową – mogącą występować też w formie parzystej – wewnątrz kości klinowej.
Zatoki wyściełane są błoną śluzową, a swoje nazwy zawdzięczają kościom w których świetle się rozwijają.
W zatokach wdychane nosem powietrze jest nawilżanie, ogrzewane oraz oczyszczane zanim trafi do płuc. Podczas infekcji obrzęknięta przez stan zapalny błona śluzowa jamy nosowej nie pozwala na prawidłową cyrkulację powietrza, ujścia zatok stają się więc niedrożne. Upośledzona zostaje wentylacja zatok i drenaż śluzu, który powstaje w ich własnej błonie śluzowej. W niedrożnych, niewentylowanych zatokach zaczyna rozwijać się stan zapalny, wtórny do stanu zapalnego w jamie nosowej. Wyprodukowany śluz zakażony drobnoustrojami chorobotwórczymi staje się środowiskiem do rozwoju dla nich, a infekcja obejmuje wnętrze zatoki.
Zatoki – infekcje
Infekcja w obrębie zatok szczękowych może pojawić się nie tylko od strony jamy nosowej.
Również korzenie górnych zębów 4,5 i 6-tego objęte procesem zapalnym, próchniczym mogą stanowić źródło infekcji, która ze względu na bardzo bliską odległość przez sąsiadowanie może przebić się do dna zatoki. Dlatego przy problemach z zatokami ważna jest szeroko rozwinięta diagnostyka i wykluczenie u pacjenta problemu stomatologicznego.
Rzadziej spotykamy się z infekcjami w obrębie zatok powstałymi drogą krwiopochodną, kiedy źródło zakażenia znajduje się w bardziej odległym miejscu naszego organizmu.
Stan zapalny zatok może przejść w formę przewlekłą, często w jego trakcie błona śluzowa zatok i nie ewakuowana wydzielina są środowiskiem kolonizowanym przez drobnoustroje. W okresie remisji układ odpornościowy nie dopuszcza do rozwijania się ostrego stanu zapalnego w zatokach. Wówczas w przypadku zadziałania czynników obniżających odporność takich jak: wyziębienie (jesień, klimatyzacja, przeciągi), przemęczenie, stres, stan zapalny w innym miejscu organizmu, nasilenie alergii może nastąpić zaostrzenie zapalenia zatok. Długotrwały lub powtarzalny stan zapalny może wywołać trwałe zmiany w błonie śluzowej zatok.
Przy ostrym stanie zapalnym zatok głównym objawem jest nieustępujący samoistnie katar, który przybiera żółtą lub zieloną barwę. Pacjenci zgłaszają wrażenie zatkanego nosa oraz ściekanie wydzieliny do gardła, które wymusza odchrząkiwanie, odkasływanie. Może wystąpić silny ból głowy, policzka, oka oraz czoła, nasilający się podczas wysiłku fizycznego, kaszlu oraz zmiany pozycji głowy. Te okolice wrażliwe są też na dotyk. Może pojawiać się gorączka oraz wrażenie ogólnego osłabienie. W przypadku przewlekłego zapalenia objawy mają zmniejszone nasilenie i okresowo wycofują się.
Diagnoza najczęściej stawiana jest przez lekarza pierwszego kontaktu lub laryngologa. Przy podejrzeniu/rozpoznaniu przewlekłego zapalenia zatok w diagnostyce pomocne są badania obrazowe tj. RTG, CTK, MRI.
Proponowane leczenie to zazwyczaj podeście farmakologiczne: antybiotykoterapia aby zwalczyć infekcję bakteryjną, leki mukolityczne – rozpuszczające wydzielinę, wziewne aerozole inhalacje lub płukanki w celu zmniejszenia obrzęku śluzówki i łagodzenia stanu zapalnego. Jeśli znana jest przyczyna pierwotna to leczy się ją właśnie (stomatolog, alergolog, laryngolog). W przypadkach kiedy farmakoterapia jest nieskuteczna bezpośrednio oczyszcza się światło zatok wykonując zabiegi chirurgiczne.
Zatoki – co na to osteopatia ?
Do osteopaty najczęściej trafiają pacjenci z przewlekłymi dolegliwościami od strony zatok, bardzo często cierpiący od lat i nie zawsze prawidłowo zdiagnozowani. W specyficznym badaniu osteopatycznym, którego nie wykonują inni specjaliści osteopata zwraca uwagę na szereg objawów.
Do funkcji zatok należy również wyrównywanie ciśnienia i prawidłowy rozkład obciążeń mechanicznych wewnątrz czaszki, są buforem dla sił mogących się tam pojawić przy codziennym funkcjonowaniu (uraz, ucisk, zmiany ciśnienia). Poprzez stan zapalny, obrzmienie błony śluzowej i wysięk w ich świetle pojawia zmniejszenie objętości przestrzeni powietrznej zatok. To z kolei utrudnia prawidłową ich pracę mechaniczną w cyklu ruchomości czaszkowo krzyżowej. Z punktu widzenia osteopatii czaszkowej takie zaburzenie może skutkować wieloma dysfunkcjami i dawać objawy nie tylko z poziomu głowy.
Pod uwagę i ocenę brana jest wzajemna specyficzna ruchomość kości czaszki względem siebie, która musi występować aby indukowany był prawidłowy drenaż żylny i limfatyczny zatok. Myślimy tutaj o odpowiednim krążeniu krwi i chłonki aby do światła zatok nie przenikał płyn wysiękowy. Ta specyficzna ruchomość w rytm pierwotnego mechanizmu oddechowego zaburzona może być przez wiele czynników. Są to np.: uraz czaszkowy, czaszkowo-twarzowy, kręgosłupowy nawet z odległej przeszłości, dysfunkcje okołoporodowe, związane z nieprawidłowym przechodzeniem przez kanał rodny lub jego brakiem – tj. poród przez cesarskie cięcie, zaburzenie napięcia w strukturach błonowych (opona twarda, sierp mózgu, namiot móżdżku), zaburzenia w wydzielaniu i wchłanianiu płynu mózgowo rdzeniowego. Osteopata normalizując powyższe dysfunkcje za pomocą technik czaszkowo – krzyżowych przywraca prawidłową ruchomość kości względem siebie co pozwala na prawidłowe rozprzestrzenianie się pierwotnego mechanizmu oddechowego i poprawę mikro pompy drenażowej.
Często w diagnostyce osteopatycznej odkrywamy, że problem powodujący podtrzymywanie zapalenie zatok leży poza samymi zatokami i kośćmi w których się znajdują. Poprzez biodynamiczny nasłuch naczyniowy i czaszkowy wychwytujemy np. zaburzony odpływ krwi z całości głowy, jamy czaszki naczyniami żylnymi i limfatycznymi w obrębie szyi, kręgosłupa, klatki piersiowej na różnym tle – kostno- stawowym, mięśniowo – naczyniowym, neurogennym. Dysfunkcje układu limfatycznego osteopata najczęściej rozwiązuje z poziomu jamy brzusznej, gdzie występuje ich najwięcej. Zastój w odpływie chłonki może skutkować nadmiernym sączeniem do światła zatok. Techniki strukturalne, mięśniowo powięziowe, naczyniowe ku zdziwieniu Pacjentów wykonywane z dala od zatok pozwalają na eliminowanie tych na pierwszy rzut oka niezwiązanych z głównymi dolegliwościami czynników.
Również w przypadku przyczyn związanych z niedoborem odporności, stresem, zmęczeniem – które sprzyjają zaostrzeniom stanów zapalnych w zatokach terapia osteopatyczna odnajduje swoje miejsce w opiece nad pacjentami.
Tekst Wojciech Przybyłowicz (osteopata, fizjoterapeuta)
Artykuł pochodzi z nr 5 MAGAZYN FIZJOMED , wyd. Fundacja FIZJOMED
Specjaliści naszego centrum pracujący z problemami zatok
- Filip Pięta – osteopata
- Katarzyna Proficz – osteopata, fizjoterapeuta stomatologiczny
- Anna Zajączkowska-Drożdż – osteopata
- Marek Mrowiec – osteopata
