Tylu ilu osteopatów tyle możliwości pracy z pacjentami. Nic więc dziwnego, że korzystając z usług różnych osteopatów możemy spotkać się z innym podejściem do jednego problemu. Sami pacjenci dostrzegają różnicę w sposobie pracy osteopatów do których trafiają.
Osteopatia to sposób podejścia do pacjenta zawierający zarówno proces diagnostyczny jak i terapeutyczny. Głównym narzędziem pracy osteopaty jest umysł, który kieruje pracą dłoni. Wiedza, głębokie holistyczne rozumienie pacjenta w jego złożoności i wyjątkowości pozwala na skuteczne użycie rąk w celu poznania problemu i wdrożenia leczenia.
Poprzez leczenie osteopatyczne rozumiemy manualne działanie w kierunku zaktywizowania mechanizmów prowadzących do gojenia, regeneracji, samoleczenia pacjenta. Poprzez zrozumienie budowy, procesów i zależności występujących w naszym organizmie ojcowie osteopatii, z drem Stillem na czele odkryli oraz opracowali szereg technik i sposobów oddziaływania za pomocą rąk na ciało pacjenta.
Proces rozwoju, odkrywania i rozumienia technik osteopatycznych wciąż nie jest skończony. Przez lata historii osteopatii i obecnie na całym świecie trwają badania naukowe, zbieranie danych w klinicznej pracy z pacjentami i ich wymiana między osteopatami. Mentorzy dzielą się wiedzą z kolejnymi pokoleniami osteopatów w akademiach i na kursach na całym świecie, wyposażając je w wachlarz narzędzi. Bardzo dobrze obrazuje ten proces myśl dr Styliana (jeden z wykładowców w Fizjomed Academy): „Rolę osteopaty można porównać do właściciela kuferka z narzędziami, który po pierwsze powinien mieć pełny kuferek, a po drugie wiedzieć, którego z narzędzi użyć i jak to zrobić by jak najsprawniej rozwiązać problem.”
Do gabinetu osteopaty trafiają różni pacjenci pod względem płci, wieku, charakteru oraz problemów z jakimi przychodzą. Ten bogato wyposażony kuferek narzędzi i umiejętność ich dobrania, a następnie używania, daje możliwość niesienia pomocy każdemu z nich. Nawet w przypadku tego samego rozpoznania medycznego przez osteopatę u dwojga pacjentów, proces terapii i dobór technik może być odmienny dla każdego z nich. Do odzyskania zdrowia w rozumieniu osteopatycznym niekoniecznie musi prowadzić jedna droga.
Osteopata wyjątkowo rzadko korzysta wybiórczo tylko z jednej techniki. Warto pamiętać o tym, że proces leczenia jest dynamiczny, zmienny i zindywidualizowany zarówno dla pacjenta jak i terapeuty. Dobór technik, ich ilość i sposób wykonania zmienia się wraz z pacjentami, przebiegiem terapii, celem jaki chce zrealizować terapeuta, rozwojem sytuacji. Techniki często przenikają się i uzupełniają. Na potrzeby usystematyzowania dydaktyki, procesów nauczania, osteopaci wprowadzili umowny i płynny podział oraz nazewnictwo używanych koncepcji i technik. Pod każdą z tych nazw mieści się rozległe spektrum wpisujące się w kadr oddziaływania wg określonych zasad, kryteriów i sposobów wykonania. Decyzję o zastosowaniu lub zaniechaniu danego rodzaju terapii podejmuje osteopata po analizie każdego przypadku pacjenta indywidualnie i po dokładnym badaniu.
Najpopularniejsze techniki Osteopatyczne i ich charakterystyka
Manipulacja stawowa
Manipulacja stawowa to jedna z technik bezpośrednich, czyli takich, które wprost prowadzą do poprawy zaobserwowanej dysfunkcji stawowej. Stosowana jest w przypadku, gdy taka dysfunkcja i związane z nią objawy zostaną stwierdzone. Jako dysfunkcję w tym ujęciu rozumiemy utratę gry stawowej (gra stawowa to prawidłowy, niedobrowolny ruch partnerów stawowych, czyli kości względem siebie). Podstawą omawianej techniki jest prędkość jej wykonania, która ma doprowadzić do obniżenia ciśnienia w jamie stawowej tzw. kawitacji.
Osteopata wpływa na ustawienie w stawie, przykładając siłę za pomocą odpowiedniej dźwigni do kości tak, aby zadziałać na konkretnie wybrany staw lub poziom kręgosłupa. Wprowadzając ustawienie stawu do zakresu, w którym występuje zablokowanie ruchomości osiągamy pozycję do pchnięcia końcowego tzw. thrust, który uwalnia staw. Często w trakcie pchnięcia końcowego pojawia się odgłos ze stawu: kliknięcie, przeskok, chrupnięcie lecz skuteczność i efektywność manipulacji nie zależy od tego odgłosu, nawet bez niego zachodzi efekt terapeutyczny. Jeśli zablokowany staw jest główną przyczyną dolegliwości, to po uwolnieniu pacjent czuje radykalną poprawę.
Kiedy zablokowanie stawu stanowi składową złożonej dysfunkcji, to sama manipulacja będzie również częścią terapii. Techniki manipulacyjne stosowane są również przez chiropraktyków, fizjoterapeutów, terapeutów manualnych. Niestety bardzo często również przez osoby bez przygotowania i dostatecznej wiedzy tj. „nastawiaczy” czy „kręgarzy”. Niejednokrotnie wśród pacjentów pokutuje przekonanie, że remedium na jego problem będzie nastawienie „bo kolegę bolało i przeszło po nastawianiu”. Również niewłaściwe jest przekonanie, że manipulacja naprawia wypadnięty dysk czy likwiduje przepuklinę krążka międzykręgowego. Bywa, że zabieg manipulacji przynosi ulgę w objawach, kiedy obok problemów z dyskiem pojawią się problemy stawowe.
Manipulacja stawowa – o czym warto pamiętać
Wg protokołów osteopatycznych techniki manipulacyjne mogą zostać bezpiecznie wykonane tylko w przypadku, kiedy u pacjenta wystąpią do nich wskazania, kiedy brak jest przeciwwskazań, z których najważniejsze to brak zgody pacjenta i brak wystarczających kompetencji terapeuty.
Mobilizacja stawów
Podobnie jak manipulacja stawów, technika mobilizacji stawów należy do grupy technik bezpośrednich, wykonywanych w kierunku poprawy zaobserwowanych dysfunkcji. Ułożenie i pozycje wykorzystywane w wykonaniu tych technik są bardzo podobne do tych manipulacyjnych. Terapeuta osiąga pasywnie, bez udziału siły pacjenta pozycję końcową zakresu ruchu translatorycznego w danym stawie.
Ruch translatoryczny różni się od kątowego. Nazywany jest grą stawową. Rozumiemy przez nią specyficzną ruchomość partnerów stawowych względem siebie bez zmiany kąta ułożenia w stawie. Ruch ten to ślizg lub trakcja. Na końcu tej techniki nie występuje etap przyspieszenia, pchnięcia. Elementy tworzące staw są utrzymywane w tym zakresie przez pewien czas, którego długość zależy od celu jaki chcemy osiągnąć, od sekundy do kilku. Celem mobilizacji jest poprawa ruchomości, wprowadzenie tkanek okołostawowych tj. torebki i więzadeł w elongację, wydłużenie.
Wielokrotne powtórzenia tego manewru wprowadzają poprawę ruchomości. Kiedy celem jest poprawa parametrów hemodynamicznych w danej okolicy i praca nad bólem, lokalnym stanem zapalnym wówczas praca terapeuty na stawie różni się częstotliwością, jest bardziej rytmiczna, częstsza. Czas utrzymania danego ustawienia jest krótszy (ok. 1 sekunda).
Mobilizacja stawów – efekt terapeutyczny
Jaki efekt terapeutyczny zostaje osiągnięty? Terapeuta wykorzystując tą technikę dąży do zmniejszenia bólu, więc z założenia efekt ma być przeciwbólowy, drenażowy (wymaga wielu powtórzeń mobilizacyjnych). W odróżnieniu od manipulacji stawowej pacjenci subiektywnie odbierają tą technikę jako delikatniejszą, a dodatkowo istnieje mniejsza ilość przeciwwskazań do wykonywania mobilizacji.
Technika energii mięśniowej
Trzecia z technik bezpośrednich, której celem jest poprawa zakresu ruchomości w danym stawie czy odcinku kręgosłupa. Dzięki wykorzystaniu tej techniki uzyskiwane jest również zmniejszenie napięcia mięśni, co z kolei prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych pacjenta. W technice energii mięśniowej istotna jest współpraca na linii pacjent – terapeuta. Pacjent ma za zadanie aktywnie napinać własne mięśnie.
W uzyskanej, bardzo precyzyjnej pozycji terapeutycznej, na barierze zakresu ruchomości, pacjent buduje izometryczne napięcie mięśni bez wykonania ruchu przeciwko manualnemu oporowi osteopaty, w kierunku przeciwnym do ograniczenia. Po serii napięć, osteopata poszukuje nowej bariery w zakresie ruchu, zwiększając go. Techniki te bazują na wywołaniu określonych fizjologicznych mechanizmów odruchowych. Mięśnie po izometrycznym napięciu łatwiej pozbywają się nadmiernego napięcia i pozwalają się wydłużać i uzyskiwać poprawę w zakresie ruchu.
Technika GOT (General Osteopathic Treatment)
Technika GOT to tzw. ogólny zabieg osteopatyczny. Rozumiemy przez niego sposób badania i leczenia zachodzący jednoczasowo. Założeniem tej techniki jest fakt, że całe ciało funkcjonuje jako jednolita struktura płynnie zharmonizowanych ze sobą wielu układów. GOT wpływa na fizjologię komórkową, przepływ krwi, równowagę neurologiczną, zakres ruchomości, drenaż limfatyczny, napięcie mięśni. Terapeuta w ściśle określonych pozycjach w odpowiedni sposób mobilizuje pasywnie poszczególne okolice ciała pacjenta.
Techniki czynnościowe, mięśniowo-powięziowe
Kolejną grupą technik, które mogą być wykorzystywane przez osteopatę są techniki pośrednie, do których można zaliczyć m.in. techniki czynnościowe (np.: funkcjonalne), techniki mięśniowo-powięziowe. Ideą pośrednich technik osteopatycznych jest praca z tkankami nie poprawiająca bezpośrednio zaobserwowanej dysfunkcji czy zaburzenia ruchomości. Dłonie terapeuty przyłożone do tkanki – tj. stawu, kończyny, mięśnia, powięzi, narządu prowadzą ją i podążają w kierunku ułatwionego ruchu, gdzie napięcie zmniejsza się a dolegliwości maleją.
W konsekwencji pozwala to eliminować ból, uwalniać ruch czy napięcie również w kierunku dysfunkcji. Do technik pośrednich należą między innymi techniki Sutherlanda, techniki strain/counterstrain (napięcia/ przeciw napięcia), techniki dla punktów Jonesa, funkcjonalne techniki mięśniowo – powięziowe. Realizując w prawidłowy sposób wg protokołów postępowania dla danej techniki, efektem powinna być zmniejszona bolesność, poprawiony zakres ruchomości, zmniejszone napięcie mięśniowo – powięziowe.
Osteopatia czaszkowo-krzyżowa (craniosacralna)
Technika czaszkowo-krzyżowa należy do grupy technik konceptualnych. To sposób diagnostyki i leczenia należący do osteopatii biodynamicznej i płynowej. Pochodzi od dra Andrew Taylora Stilla (twórca osteopatii), a rozwinięta została przez dra George’a Sutherlanda, którzy w swych obserwacjach i badaniach zaobserwowali specyficzny ruch układu nerwowego mający swój początek w rozwoju embrionalnym.
Związany jest z cyklicznym wytwarzaniem i wchłanianiem płynu mózgowo-rdzeniowego, jego pulsacyjnym przemieszczaniem się oraz przenoszeniem się tych bardzo subtelnych ruchów na kości czaszki i całe ciało, poprzez układ błon wzajemnego napięcia – przede wszystkim oponę twardą. Ta ruchomość została określona pierwotnym mechanizmem oddechowym. Osteopata poprzez badanie wykrywa zaburzenia, zablokowania w ruchomości kości czaszki i kości krzyżowej. Technikami terapeutycznymi eliminuje je, przywracając równowagę w centralnym układzie nerwowym a następnie w całym ciele. Techniki są bardzo delikatne, opierające się na wysublimowanej palpacji o bardzo nieznacznej ruchomości.
Technika czaszkowo-krzyżowa stosowana jest u pacjentów po urazach, po skomplikowanych porodach oraz z klinicznymi rozpoznaniami takimi jak m.in.: mózgowe porażenie dziecięce, dysfunkcje połykania, oddychania, ssania u niemowląt, wady wymowy, wady zgryzu, bruksizm, neuralgie, dysfunkcje nerwów czaszkowych, zaburzenia koncentracji, nadpobudliwość, nerwowość, dysleksja, stany lękowe, trudności w nauce, bóle i zawroty głowy, migreny, dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych, wady zgryzu, skoliozy, szumy uszne i wiele innych.
Osteopatia trzewna
Podobnie jak w przypadku osteopatii czaszkowo-krzyżowej, osteopatia trzewna to ogólne pojęcie dotyczące osteopatycznego podejścia do leczenia pacjentów, których przyczyny dysfunkcji i objawy manifestują się w narządach wewnętrznych i w myśl holistycznego postrzegania pacjenta mają wpływ na całość (organizm i funkcjonowanie pacjenta). Posiadające prawidłową, niezaburzoną ruchomość i ruchliwość (ruchomość własną) narządy same funkcjonują prawidłowo i nie stanowią przyczyny innych zaburzeń. Pozwala to na zaistnienie prawidłowych mechanizmów samoregulacji i samoleczenia w ciele. Manipulacje trzewne to zabiegi manualne (ręczne).
W obrębie osteopatii trzewnej, mogą być wykorzystywane różne techniki autorskie np.: wg koncepcji Barrala, Fineta – Williame’a, które pozwalają na regulację pracy i ruchu narządów, poprzez uwalnianie napięć tkankowych wewnątrz jam ciała pozwalając na lepsze ich ukrwienie, drenowanie, pobudzanie neurowegetatywne. Terapia trzewna przydatna jest zwłaszcza w przypadku wystąpienia zrostów lub blizn pozabiegowych, pourazowych, wynikłych z przebiegu chorób układu trawiennego (np. choroba Leśniowskiego – Crohna, WZJG, SIBO, zespół jelita wrażliwego, celiakia, zaparcia, alergie pokarmowe). Również dysfunkcje ginekologiczne, choroby układu moczowo-płciowego są wskazaniem do zastosowania osteopatii trzewnej.
Koncepcja ROA (Rule of the Artery)
To koncepcja idei osteopatycznej oparta o myśl wspomnianego wcześniej dra Stilla, który twierdził, że dysfunkcja danego narządu ma swój początek w nieprawidłowej funkcji naczyń tętniczych odpowiadających za jego ukrwienie. Osteopaci zgłębiając tę myśl badali układ krwionośny – serce, tętnice, żyły oraz ich funkcje i działanie w odniesieniu do powstawania zaburzeń i chorób u pacjentów. Odkryto, że zmiana mechaniki spiralnego przepływu krwi w światłach naczyń niesie negatywne konsekwencje na poziomie funkcji pracy narządów docelowych.
W koncepcji ROA serce nie jest postrzegane jako mięsień pchający krew do tętnic, pompa. Przez swój spiralny skręt w czasie skurczu nadaje krwi ruch wirowy w tętnicach co generuje powstanie ładunku energii przekazywanego do wszystkich tkanek ciała. Zaburzenie w jakości przepływu krwi pozbawia tkanki tego ładunku. Osteopata korzystając z technik w koncepcji ROA, poprzez najsubtelniejszy z możliwych sposobów palpacji, likwiduje opisane zaburzenia, korzystając z praw i zasad biofizyki (interferencja).
Praca wg ROA może być zastosowana praktycznie u każdego pacjenta w bardzo wielu rozpoznaniach klinicznych
Tekst Wojciech Przybyłowicz (fizjoterapeuta, osteopata)
Artykuł pochodzi z nr 4 MAGAZYN FIZJOMED, wyd. Fundacja FIZJOMED
