Wady postawy, to nie tylko wady kręgosłupa czy kolan, ale również stóp. Czy stopom, które będą nas niosły przez całe życie poświęcamy tak dużo uwagi jak innym częściom naszego ciała?
Zmiany zachodzące w kręgosłupie czy wspomnianych kolanach są zauważalne gołym okiem; a co ze stopami? Kiedy zareagować? Kiedy rozpocząć terapię?
Na te wszystkie pytania szukamy odpowiedzi razem z fizjoterapeutką i terapeutką NDT-Bobath – Anną Borowiecką.
Z jakimi wadami stóp najczęściej zgłaszają się pacjenci do twojego gabinetu? Czy płaskostopie to jedyna wada stóp?
Anna Borowiecka: Najczęściej są to pacjenci ze wspomnianym płaskostopiem, ale nie jest to jedyna wada w obrębie stóp. Oprócz płaskostopia, często w połączeniu z koślawością tyłostopia występować mogą także stopy szpotawe lub wydrążone. Każda z tych wad, jeśli zostanie zauważona w początkowej fazie tworzenia się, podlega korekcji.
W jaki sposób powstają wady stóp u małych dzieci? Czy mogą mieć podłoże genetyczne?
Anna Borowiecka: Wady stóp nie są dziedziczone genetycznie, ale mogą być wadami wrodzonymi, które są widoczne już w dniu narodzin. Warto wspomnieć, że w rozwoju stopy struktury tworzące jej wysklepienie (łuki stopy) są stymulowane i kształtowane jeszcze zanim dziecko potrafi stać, np. podczas spontanicznej aktywności, kiedy dziecko chwyta za stopy i bawi się nimi leżąc na plecach. Do powstawania wad stóp przyczynia się także dysproporcja pomiędzy tempem wzrostu kośćca a przyrostem masy mięśniowej, zbyt wczesna pionizacja dziecka oraz nadwaga.
Na co rodzice powinni zwrócić uwagę?
Anna Borowiecka: Rodzice powinni obserwować, w jaki sposób dziecko stawia stopy, czy nie „uciekają” do wewnętrznej strony albo zewnętrznej. Warto oglądać podeszwy butów. Jeżeli np. są one bardziej starte od strony wewnętrznej, może to być sygnał, że mamy do czynienia z koślawością tyłostopia lub płaskostopiem.
Jakie kroki powinni podjąć w momencie, kiedy sposób stawiania kroków przez ich pociechę jest niepokojący i stopa nie jest trzymana prosto, ale ma tendencję do schodzenia bardziej do wewnątrz albo na zewnątrz?
Anna Borowiecka: W momencie, kiedy rodzic ma wątpliwość czy jego dziecko właściwie stawia kroki, może skonsultować się z pediatrą, ortopedą lub od razu z fizjoterapeutą, który posiada doświadczenie w pracy z dziećmi. Badanie fizjoterapeutyczne w tym przypadku polega na oglądaniu, testach funkcjonalnych i badaniach dodatkowych np. z użyciem podoskopu. Na ich podstawie jesteśmy w stanie określić czy oraz jaka wada się rozwija.
W którym momencie rodzice powinni zgłosić się z dzieckiem do fizjoterapeuty? Czy w domowych warunkach są w stanie sami dokonać pierwszej „oceny”?
Anna Borowiecka: W domowych warunkach rodzice mogą wykonać prosty test. Wystarczy kartka papieru, farbki i stopy dziecka. Dzięki pomalowanym stopom otrzymamy odbitkę, która pokaże zarys podeszwy stóp dziecka. Ten obraz może dać rodzicom wstępną odpowiedź, czy stopa prawidłowo się rozwija, a dodatkowo będzie też atrakcyjną formą zabawy z dzieckiem. Jeśli odbitka wygląda nieprawidłowo lub rodziców niepokoi sposób chodzenia dziecka, warto skonsultować się z fizjoterapeutą.
W jaki sposób prowadzi się fizjoterapię dla najmłodszych pacjentów? Czy w dalszym ciągu jest to coś na wzór korekty ze ścieżkami i różnymi urządzeniami czy bardziej indywidualna praca i ćwiczenia?
Anna Borowiecka: Zajęcia korekcyjne z dawnych lat faktycznie kojarzą się ze spotkaniami w grupie około 10 osób, które polegały na wykonywaniu serii ćwiczeń na każdym z przyrządów ułożonych na wspomnianej przez ciebie ścieżce. Być może forma ta została jeszcze zachowana, ale my pracujemy w inny sposób. Dzieci różnią się między sobą. Nie chodzi tu tylko i wyłącznie o wielkość, rodzaj wad postawy. Dochodzi również charakter, inna wrażliwość, inny temperament.
Wierzę w to, że indywidualna praca przynosi o wiele więcej korzyści niż praca w grupie. Podczas indywidualnych spotkań jesteśmy w stanie skupić się całkowicie na jednostce, poznać dziecko i dobrać odpowiednie techniki pracy do jego osoby. Postępowanie korekcyjne najczęściej obejmuje:
Z jakimi dziećmi pracujesz najczęściej? W jakim wieku był Twój najmłodszy pacjent, u którego zauważono nieprawidłowe stawianie stóp?
Anna Borowiecka: Najczęściej pracuję z dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym. Większość z nich pierwszy raz pojawiło się w gabinecie około 3-4 roku życia, gdyż jest to moment, w którym zanika poduszeczka tłuszczowa po wewnętrznej stronie stopy, sprawiająca wrażenie, że stopy z pozoru są płaskie u większości dzieci rozpoczynających chodzenie. Najmłodsza pacjentka, u której rozpoczęliśmy rehabilitację w związku z widocznymi nieprawidłowościami podczas chodzenia miała dwa latka.
Od kiedy najlepiej zacząć rehabilitację, żeby przyniosła ona efekt i zatrzymała dalszy rozwój i tendencję do nieprawidłowego stawiania kroków?
Anna Borowiecka: Najlepiej zacząć jak najwcześniej. Dzięki temu zwiększamy szanse na szybkie i skuteczne zatrzymanie dalszego postępu wady i skorygowanie jej. Korekcja wad postawy jest procesem długotrwałym i wymagającym nie tylko pracy dziecka, ale również zaangażowania rodziców. Bardzo ważne w terapii, rehabilitacji dzieci jest kształtowanie prawidłowych nawyków podczas siedzenia, chodzenia, indywidualnie dobrane ćwiczenia, ale również zalecenia kierowane do rodziców. W tym przypadku obejmują one dobieranie obuwia, sposoby spędzania wolnego czasu, aktywności wspierające proces korekcyjny.
Jak pracuje ci się z tak małymi dziećmi? Czy posłusznie i cierpliwie wykonują zadania i polecenia, czy raczej ciężko o ich skupienie?
Anna Borowiecka: W pracy z małymi pacjentami najważniejsza jest kreatywność i cierpliwość. Staram się, by każde spotkanie było inne i ciekawe. Prowadzenie terapii z dziećmi różni się od pracy z dorosłymi, którzy świadomie wykonują polecania i ćwiczenia lub spokojnie leżą na leżance podczas pracy manualnej, traktując to niejednokrotnie jako relaks. W przypadku dzieci trzeba umiejętnie zamieniać ćwiczenia w zabawę, by dziecko chciało ze mną współpracować.
Chodzenie boso uważane było jakiś czas temu za niezdrowe dla dzieci. Jak według ciebie – jako terapeutki NDT-Bobath i fizjoterapeutki – chodzenie boso wpływa na rozwój stóp u dzieci?
Anna Borowiecka: Tysiące lat temu ojciec medycyny Hipokrates mawiał: „najlepsze obuwie – to brak obuwia” i ja się z tym zgadzam. Chodzenie boso powoduje pobudzanie receptorów czucia głębokiego, dziecko ma możliwość poznania czuciowego różnego rodzaju podłoża oraz kształtowania wysklepienia stopy, co w konsekwencji wpływa na większą stabilizację ciała. Jak zawsze, są wyjątki od reguły: gdy stopa jest nieprawidłowo wykształcona, a w otoczeniu dziecka dominuje twarde podłoże, to niekiedy zalecam buty.
Czy w przypadku nieprawidłowości w obrębie stóp, nasz styl i sposób życia ma duży wpływ na ich powstawanie i możemy kreować je przez całe życie, czy ogranicza się to do pewnego wieku? Wspomniałaś wcześniej, że istnieją różne rodzaje wad stóp. Stopa szpotawa, koślawa, płaskostopie, czy każda z tych wad może zostać wyprowadzona – zatrzymana i nie rzutować na dorosłe życie?
Anna Borowiecka: Postawę ciała kształtujemy przez całe życie, tyczy się to zarówno kręgosłupa jak i stóp. Niezaprzeczalnie największy wpływ mamy na nią w wieku rozwojowym, kiedy ma miejsce jeszcze wzrost kostny. Warto pamiętać, że profilaktyka i wczesne leczenie jest najskuteczniejszą metodą korekcji wad stóp. Jak wspomniałam wcześniej, im szybciej rozpoczniemy pracę na danej strukturze, tym większe szanse na zatrzymanie dalszego postępu wady lub jej wyleczenie. W dorosłym życiu z kolei nasze nawyki, brak ruchu, przeciążenia, nieprawidłowo dobrane obuwie, nadwaga i tym podobne czynniki mogą przyczyniać się do powstawania wtórnych zmian w obrębie stóp, co może rzutować na pracę całego organizmu.
Anna Borowiecka przygotowała również dla Państwa poradnik w formie wideo, do którego serdecznie Państwa zapraszamy.
Artykuł pochodzi z MAGAZYN FIZJOMED nr 3, wyd. Fundacja FIZJOMED
